جامعه شناسي تاريخي شكاف دولت و ملت در ايران

ايران جغرافياي استراتژيك و اقتصاد معيشتي ويژه اي دارد كه آنرا در ميان ساير كشورها متمايز ساخته است. چنين ويژگي خاصي باعث شده تا در اين منطقه از جهان، گروه هاي اجتماعي فراگير و پايدار در مقياس بزرگ شكل نگيرد و بنابراين، حكومتها معطوف به گروههاي خاص بوده و رابطه اي گسسته و مبتني بر اعمال زور با جامعه ملي داشته باشند. بر اين اساس، فرصت شكل گيري نهادهاي اجتماعي فراتر از خانواده و نظام خويشاوندي و قومي و قبيله اي فراهم نشده است. با اين وصف، خصوصا در دوران مدرن، اگرچه پايبندي به هنجارهاي اجتماعي درون گروهي بالا وجود داشته، اما هنجارهاي در مقياس ملي به ويژه در شكل قانون فاقد وجاهت اجتماعي بوده و عمدتا با مداخله و اعمال زور همراه بوده است. در عين حال نوعي بيگانگي در عرصه عمومي وجود داشته و مانع اعتماد اجتماعي ميان مردم با يكديگر، مردم با دولتمردان و مردم با نخبگان سياسي و اجتماعي بوده است. البته اين بي اعتمادي به ساير نهادهاي اجتماعي جديد مانند احزاب، صنوف، انجمن ها و تشكل هاي سياسي و اجتماعي نيز سرايت يافته است. داده-هاي پيمايش هاي اجتماعي نيز از ضعف اعتماد اجتماعي سازماني، نهادي و تعميم يافته حكايت دارد. در چنين شرايطي زمينه رياكاري، شايعه باوري، توطئه باوري، دم غنيمتي، فرصت طلبي، عدم اعتقاد به كار جمعي، فردگرايي افراطي و روحيه سازمان گريزي، رواج يافته و ضمن سست شدن تدريجي نهاد دولت و عدم كارآمدي آن، شكاف دولت و ملت را تشديد مي كند. با اين وصف، اگرچه ممكن است در آغاز هر دولت جديد، عمدتا بدلايل امنيتي سرزميني، اقبال عمومي نسبت به آن وجود داشته باشد، اما زمينه هاي پيش گفته بتدريج از اعتبار آن در جامعه مي كاسته و شكاف دولت و ملت را تشديد مي نموده است. البته توصيف وضعيت جامعه ايران به معناي جبر تاريخي نيست. با درك واقع بينانه چنين مكانيزمهايي مي توان راه هاي فائق آمدن بر آن را شناخت و بكار بست.