روحانيت و بافت دولت ديني در ايران پس از انقلاب اسلامي

بي ترديد يكي از آرمانهاي انقلاب اسلامي، بناء دولتي ديني در ايران است. اين آرمان كه پيشينه اي در ادبيات روحانيت از شهريور 1320 به اين سو دارد؛ مهم ترين دستاورد اين انقلاب است كه بر تمام ابعاد زندگي كنوني ما سايه افكنده است. با اين همه، همواره اين پرسش مطرح بوده است كه مراد روحانيت از تركيب دولت اسلامي چيست؟ و بر چه مدلولي دلالت مي كند؟ اين مقاله بدون اينكه رسالتي در تحليل هر دو واژه دولت و ديني داشته باشد تنها مي كوشد تصوير روحانيت از بافت چنين دولتي را مورد بررسي قرار دهد. بررسي ادبيات اوليه روحانيت در باره دولت اسلامي نشان مي دهد آنان بدون اينكه تصوير روشني از بافت «دولت» داشته و مفهوم آن را به خوبي تجزيه كرده باشند، صرفا آن را به عنوان بخشي از آرمان سياسي خود به كار مي بردند و تنها از «ضرورت» بناء آن سخن مي گفتند. انگار دولت نزد آنان مفهومي بديهي بود كه لزومي جهت شكافتن هسته آن نمي ديدند و تنها بناء آن را به منظور اقامه شريعت لازم مي دانستند. اما به تدريج كه «دولت» به مفهومي كانوني براي آنان مبدل شد و از نزديك با ابعاد جديد دولت آشنا شدند؛ كوشيدند در قبال بافت قديم يا جديد دولت، موضع سلبي يا ايجابي اتخاذ كنند و بدين گونه پاي دولت را به گفتگوهاي دورن مذهبي خود باز نمايند. اهميت اين موضوع نيز بدين مساله باز مي گردد كه بخشي از مناقشات نيروهاي سياسي بعد از انقلاب به تحليل يكايك آنان بافت قديم و جديد دولت ديني و تبعا وظائف و كاركردهاي آن باز مي گردد.