الگويي براي بررسي فقهي- كارشناسي فعاليت‌هاي تربيتي

به‌صورت سنتي، متدينانِ مقلّد، در مواجهه با مسائل تربيتي، روش‌هاي مختفلي براي رعايت ضوابط شرعي در پيش‌گرفته‌اند. عده‌اي معتقدند صرفِ متدين بودن عوامل تربيتي، براي تأمين چارچوب شرعي كفايت مي‌كند. گروهي ديگر بر اين باورند كه دستيابي به احكام شرعي در حوزه‌ي تربيت، با مراجعه به رساله‌هاي عمليه و پرسش از دفتر مراجع تقليد ممكن است. عده‌اي ديگر راه‌كار احتياط را توصيه مي‌كنند. تجربه‌ي زيسته‌ي مدارس اسلامي نشان مي‌دهد هر كدام از اين روش‌ها با چالش‌هاي جدي روبه‌روست و تطبيق فرايند تعليم و تربيت بر معيارها و موازين فقهي نيازمند توليد ساز و راه‌كارهاي عملي متناسب با اين مقصد عالي است. دست‌يابي به چنين دانشي با يافتن پاسخ براي مسائل مبتلا به در ميدان عمل از طريق بهره‌گيري از مباحث تربيتي و فقهي تحقّق مي‌يابد و ضرورت دارد كه تجربه‌هاي عملي در متن تعليم و تربيت نيز با تلاش‌هاي فكري در هم آميزد تا به‌تدريج راه‌كارهاي علمي و مطابق با ارزش‌هاي ديني در مسير تربيت نسل كارامد براي ايفاي نقش در دنياي امروز فراهم آيد. اين مقاله به دنبال ارائه‌ي فرايندي براي بررسي مسائل تربيتي براي افراد مقلّد است كه در طي آن با در يك بررسي همه‌جانبه، موضوعات فقهي مرتبط با يك فعاليت تربيتي و پيامدهاي تربيتي آن طرح و بررسي گردد تا هنگام مراجعه به مرجع تقليد يا رساله‌ي او، بتوان به حكم دقيق‌تري از مسئله دست يافت. تجربه‌ي تعليم و تربيت اسلامي در كشور نشان داده است كه دست‌يابي به اين هدف، با هم‌افزايي دانش فقه و تجربه‌ي تربيت، ميسور است؛ امري كه تا به حال به صورت روشي متقن و نظام‌مند ارائه نشده است. نگارندگان اين مقاله بر اين باورند كه بايد ساز و كاري طراحي شود تا با استفاده از ظرفيت موجود در رساله‌هاي عمليه، احكام مربوط به يك فعاليت تربيتي استخراج شود. در مرحله ي بعد، اگر تزاحمي ميان آن احكام پديد آمده، بايد كوشيد تا بدون تن دادن به تزاحم، راه حلي براي برون رفت از آن پيدا كنيم. در صورتي كه راه حلي براي خروج از تزاحم وجود نداشته باشد، مي‌بايست تمام ملاحظات موجود در مسئله با بيان فني فقهي نگاشته شود تا متن استفتا با شرايط خارجي مطابق باشد؛ در غير اين صورت عمل بر اساس آن استفتا فاقد حجت است.