بررسي فقهي مسائل تأسيس مدرسه

مدرسه، بستري بسيار مهيا و گاه تنها بستر براي تربيت نسل آينده و تحقّق امور تربيتي و تربيت ديني است. هم‌چنين وجود مدارس، به عنوان مقدمه‌اي براي دست‌يابي به دانش‌آموختگانِ فرهيخته و برطرف‌كننده‌ي نيازهاي روزمره جامعه اسلامي در زمينه‌هاي مختلف، ضروري است. بدين ترتيب تأسيس مدرسه براي تربيت نسل، عزت‌مندي جامعه، رفع نيازهاي زندگي اجتماع و اداره امور، لازم است. بررسي فقهي موضوع تأسيس مدرسه، لازم است در رابطه با اهداف و پيامدهاي آن صورت‌پذيرد. بررسي عناوين فقهي هم‌چون «امر به معروف و نهي از منكر»، «ارشاد جاهل»، «جلوگيري از اندراس دين»، «حفظ نظام معيشت و زندگاني مسلمانان»، «ايجاد عزت براي مؤمنين و بي‌نيازي ايشان از كفار» و همچنين تحقق ديگر اهتمامات شارع از قبيل «امنيت و آرامش جامعه»، «صيانت انساب و پاكي نسل»، «رعايت حقوق مؤمنان» و «عدم اضرار به ايشان»، مي‌تواند هدف از تأسيس مدرسه و الزام آن را با توجه به نظرات كارشناسي تعليم و تربيت نشان‌دهد. در برخي شرايط، تأسيس مدرسه آثار و تبعاتي را به‌دنبال‌دارد كه اهداف ذكر شده را تأمين نمي‌كند و گاه به نقض غرض مي‌انجامد، كه در صورت تحقق اين مفاسد، اصل تأسيس منتفي مي‌شود، يا دست كم لزوم شرعي پيدا نمي‌كند و يا حتي در مواردي ممكن است تشكيل يك مدرسه جديد خلاف شرع باشد. اما در مقابل برخي پيامدها حداقل در نگاه نخست به نقض غرض نمي‌انجامد، كه مي تواند به شكل‌گيري تزاحم در امر راه‌اندازي مدرسه منجر شود؛ زيرا از طرفي الزامات ناشي از اهتمامات شارع، اقتضاي تأسيس مدرسه دارد و از طرف ديگر الزامات ناشي از شرايط خارجي، اموري خلاف شرع را تحميل مي كند و لذا تأسيس مدرسه در فضاي واقعي با مقتضيات و موانع مختلفي روبه‌روست كه لازم است بررسي اين مقتضيات و موانع، با دقت فقهي دنبال شود. هم‌چنين در رابطه با موضوعات فقهي كه در پي اهداف و پي‌آمدهاي تأسيس مدرسه ممكن است مورد ابتلا باشد، بايد محدوده ابتلاي اين موضوعات مشخص شود تا بتوان در تعيين حكم ثانوي در تزاحمات، ملاك ترجيح را به درستي تشخيص‌داد. نهايتاً لازم است جهت تدارك راه‌حل موضوعي براي رفع تزاحم‌ها و كاستن پيامدهاي منفي، بررسي‌هاي لازم انجام‌گيرد. در اين نوشته مجموعه اين بررسي هاي فقهي-تربيتي، در قالب «الگوي جامع تحليل فقهي مسائل مدرسه»، صورت‌پذيرفته‌است. همچنين مسئله‌شناسي تكميلي راه اندازي و اداره مدرسه اعم از حفظ و نگهداري مدارس و توسعه آن‌ها، راه‌اندازي مدارس دخترانه، راه‌اندازي هنرستان‌ها و همچنين دارايي‌ها، درآمدها و هزينه‌هاي مدرسه نيز در اين پژوهش مورد بررسي قرارگرفته، كه در اين نوشته منعكس شده‌است.