حيات زنبورعسل، الگوي تفكر خلاّق در اسلام

*

بيان مسأله: «تفكر فعاليت جهت‌دار ذهن براي حل مسئله است» و تفكر خلاق (thinking (creative يكي از دو قسم تفكر هدايت شده و جهت‌دار و نوعي از تفكر است كه با انعطاف‌پذيري، نوآوري و ارزش اجتماعي همراه بوده و به دنبال كشف و ارائه راه‌حل جديد و حل مسئله است. اين واژه براي جامعه انساني و انسان به كار گرفته‌شده و تاريخچه آن در محافل غربي از قرن نوزدهم (1875) به اين سو است. افرادي چون والاچ، گالاس وگاير (1970)، آمابيل (1989)، ويزبرگ (1992)، استرنبرگ (1994) درباره نقش متغيرهايي چون انگيزه، بافت محيطي و فرايندهاي عادي در تفكر خلاق و ويژگي‌هاي افرادي با تفكر خلاق نظرات مختلفي ارائه داده‌اند؛ اما همان‌گونه كه تفكر خلاق امري انتزاعي و ذهني نيست، الگوهاي تفكر خلاق هم نمي‌توانند خيالي باشند. ديدگاهي كه مي‌پندارد خلقت فاقد شعور و جهت‌گيري هدايت شده است و هيچ رابطه معناداري ميان امور تكويني با دين و وحي وجود ندارد؛ ديدگاهي ناكارآمد و غير علمي است. از سويي ديدگاه‌هاي مرتبط با تفكر مادي از ارائه الگوي عيني تفكر خلاق ناتوان مانده‌اند. به همين جهت ردپاي الگوي تفكر خلاق را بايد در صنع خلقت الهي كه همواره الهام‌بخش بشر بوده يافت. براي اثبات اين ادعا زندگي زنبور عسل مثال مناسبي است. حيات زنبوري مجموعه‌اي در هم تنيده از علم و هنر و اخلاق و پايبندي به قوانين هستي و ارتباط با خالق آن است و ما را به مطالعه آفريننده زنبور و كرنش در برابر علم و هدايت او فرامي‌خواند. هدف پژوهش: زندگي زنبور عسل مدل مناسبي براي معرفي الگوي تفكر خلاق در طبيعت است. اسلام بر اساس اين الگو صنع و صانع و مصنوع را در يك نظام پيوسته، متحد و هماهنگ معرفي مي‌كند و حيات زنبوري را در هر چهار مرحله آمادگي، تكوين، روشنگري و ارزيابي يعني خلاقيت در انجام كار (مهارت)، خلاقيت در فرايند و توليد را امري برخاسته از فطرت، اكتسابي و ناشي از الهام و وحي مي‌داند. با توجه به تأكيد قران كريم بر تفكر درباره حيات زنبور عسل مي‌توان آن را به عنوان الگوي تفكر خلاق مطرح و از آن براي رد ديدگاه قائلان به حيات مادي و منكران شعور عالم بهره برد. همچنين الگوي تفكر خلاق زنبوري را مي‌توان بر اساس حيات انساني تنظيم و اجرا نمود. يافته ها و نتيجه گيري: پيچيدگي مسكن زنبور، قرينه‌سازي، نظم هندسي، طراحي و تناسب رنگ‌ها از ويژگي‌هاي تفكر خلاق است. همچنين تعادل و هماهنگي، تشخيص راه، انتخاب گري و ابتكار، كنجكاوي، عمليات اكتشاف و جسارت و روشنگري، نظم و انضباط، فرمان‌بري و انعطاف‌پذيري، اتحاد و پشتكار، فروتني وبي آزاري، قناعت و بخشش و سوددهي، ارزيابي و ايجاد ارتباط ميان امور بي ربط و خلاقيت در توليد كه از جمله تفاوت‌هاي حياتي زنبوري است با ويژگي‌هاي تفكر خلاق هم‌خواني دارد. در قران كريم، زنبور عسل تمثيلي براي معرفي مؤمنان حقيقي و انسان كامل است. روش و چگونگي انجام پژوهش: روش تحقيق مطالعه تحليلي و توصيفي است كه با استفاده از منابع اسلامي و پژوهش هاي معاصر انجام‌گرفته است.