بررسي و تحليل كاربرد هندسه فراكتال در معماري سنتي ايران و چگونگي بهره‌‌گيري از آن در دوران معاصر (نمونه موردي: تكيه معاون‌الملك كرمانشاه)

بناها و كاربري‌‌هاي دنياي معاصر نياز مبرمي به مقوله پويايي دارند و توجه به اين پويايي، لزوم برنامه‌دهي معماري را بيش از پيش آشكار مي‌‌سازد. در ‌پي چنين انديشه‌اي مديريت اين پويايي و نظارت بر تغييرات آن در معماري امروز ضرورت مي‌يابد. با نگاهي به بناهاي گذشته و تأملي كوتاه در آنها مي‌توان دريافت كه معماري بناهاي ايراني برگرفته از تجسم حقيقي انديشه افرادي بوده كه تلاش كرده‌اند باورهاي خود را در قالبي از جنس رياضي بيان كنند. براين اساس و با توجه به ‌رابطه اجتناب‌‌ناپذير حرفه معماري با دانش رياضي در دنياي امروز، باعث شده كه در اين حوزه به بناهاي ايراني به‌مثابه الگوهايي در راستاي نمود اين رابطه نگريسته شود و بويژه معماري بناهاي مذهبي مخصوصاً تكيه‌ها به‌عنوان نمونه متعالي معماري ايراني در نمايش هنرمندانه اين رابطه ذاتي مد‌نظر است. در اين راستا تكيه معاون‌‌الملك كرمانشاه كه از آثار فاخر معماري اين منطقه به ‌حساب مي‌‌آيد به ‌عنوان نمونه موردي تحقيق مورد بررسي قرار گرفته است. ويژگي‌ بارز اين بنا در اين رابطه به كاربست نقش‌هاي هندسي در شكل‌‌دهي به ‌عناصر معماري معطوف مي‌‌شود كه در بسياري از موارد آن تركيبي از هندسه‌‌هاي اقليدسي و نااقليدسي رخ مي‌‌نمايد. با اين توضيح، فراكتال يك مفهوم مناسب و كارآمد در تشريح كالبد اين بناها بوده و امروزه در برنامه‌دهي معماري نيز كاربرد يافته است. هدف اصلي پژوهش حاضر توجه به ارتباط معماري و رياضيات بويژه با تشخيص جايگاه كالبد تكيه‌هاي قديمي در نوع برخورد معماري آنها با مفهوم فراكتال است. در اين مقاله ابتدا هندسه فراكتال معرفي‌ شده و سپس با توجه به تأثيرگذاري آن بر كليت معماري و عناصر شكل‌دهنده آن، ويژگي فراكتالي معماري تشريح مي‌گردد. پژوهش حاضر با بهره‌‌گيري از مطالعات اسنادي و روش تحقيق توصيفي- تحليلي انجام شده و نتايج به دست آمده حاكي از آن است كه ارتباط با رياضيات به ‌عنوان يكي از شرايط ضروري معماري براي دستيابي به محصول اثربخش قلمداد مي‌‌شود. همچنين برنامه‌دهي معماري براساس مفهوم فراكتال، نتيجه تركيبي از عناصر جديد و سنتي را در معماري معاصر پيشنهاد ميدهد. در ‌واقع برنامه‌دهي فراكتالي مي‌تواند كاركرد بناهاي ايراني را از ديدگاه اجتماعي و كالبدي در جهت مثبت بهبود بخشيده و پايداري آنها را از منظر رياضي تحقق بخشد.