بررسي عملكرد عدد پنج در شكل گيري هندسه ي مسجد جامع عتيق اصفهان

بهره مندي از رياضيات در معماري ايران عموماً به دو صورت هندسه و تناسبات طلايي رايج بوده است. هندسه به عنوان ابزار توليد فرم در بناهاي سنتي ايران، دربرگيرنده طيف-هاي مختلفي از اشكال و احجام است كه تركيب آن ها با يكديگر، فرم هاي مطلوب، هم به لحاظ زيبايي شناسي و هم به لحاظ سازه اي را ايجاد و به ميراث، باقي گذاشته است. از ديگر سو، تناسبات طلايي در راستاي خلق فضاهاي چشم نواز، براي معماران، داراي اهميت بوده است؛ كه به منظور استفاده از آن ها در ساخته هاي خود تلاش هاي گسترده اي كرده اند. از جمله عناصر هندسي، چند ضلعي هاي منتظم هستند؛ كه مباحث زيادي را پيرامون روش ترسيم و خواص ذاتي خود ايجاد كرده اند. در ايران بسياري از رياضي دانان همانند ابوالوفاء بوزجاني و جمشيد كاشاني تلاش داشتند كه اين روش ها و خواص را بصورت مكتوب گردآوري كنند. پنج ضلعي منتظم به عنوان عنصر كوچكي از اين مجموعه ذاتاً داراي ويژگي هاي نسبت هاي طلايي است. به همين جهت مي توان آن را به عنوان نماينده ي هندسي اين تناسبات معرفي كرد. در اين مقاله تلاش بر اين بوده است كه اولاً به طور كامل با خواص پنج ضلعي منتظم آشنا شده و سپس كاربرد آن در مسجد جامع عتيق اصفهان؛ كه موزه اي در دسترس از ادوار مختلف تاريخ معماري ايران است، بررسي شود. اهميت اين كار بر آن است كه با كنكاش در اين بنا مي توان به جواب اين سوال رسيد كه سطح آشنايي معمار سنتي ايران با پنج ضلعي تا چه حد بوده است؟ و تا چه ميزان از اين شكل استفاده كرده اند؟ استفاده فراوان از پنج ضلعي منتظم و شكل گيري مسجد جامع عتيق اصفهان در دوره هاي متفاوت، توسط معماران مختلف؛ نشان از سطح مهارت بالاي معماران ايراني در به كارگيري هندسه و به طور خاص پنج ضلعي است. در نتيجه، اشرافيت به اين موضوع باعث به كارگيري پنج ضلعي منتظم هم در سازه و هم در تزئينات شده است.لذا تسلط به هندسه به عنوان يكي از اصول معماري ايراني براي قرارگيري در مسير معماري گذشته ضروري است. در اين مقاله از روش تحقيق كيفي با بررسي نمونه موردي استفاده شده است. پنج ضلعي منتظم به عنوان يكي از عناصر شكل دهنده ي تزئينات و سازه اي مسجد جامع عتيق اصفهان كاربرد داشته است و استفاده ي وافر از آن نشان دهنده ي علاقه ي سازندگان به خواص و تناسبات حاصله از آن بوده است. در انتها اين فرضيه مطرح مي گردد كه همان طور كه از پنج ضلعي منتظم به وفور در مسجد استفاده شده است، استفاده از تناسبات طلايي را نيز مي توان در نقاط مختلف مسجد پيدا كرد، زيرا اين شكل به عنوان نماينده ي هندسي نسبت هاي طلايي معرفي شده است.