طرح‌هاي انحرافي افغانستان بر مسير رودخانۀ هيرمند و فاجعه در تقدير آن بر سيستان

چگونگي بهره‌برداري از رودخانه‌هاي بين‌المللي مبتني بر دكترين مالكيت جمعي و مشاع آب و همچنين دكترين حاكميت محدود سرزمين است و بر آن اساس به دولت‌هاي محل گذر يك رودخانۀ بين‌المللي توصيه مي‌شود سازمان مشتركي را براي بهره‌برداري منصفانه از آب رودخانه تشكيل دهند، به‌نحوي كه رودخانه تحت ‌حاكميت هيچ كشوري نبوده و از سرچشمه تا انتها به‌صورت مشاع باشد؛ درعين‌حال محدوديت‌هايي ازنظر استفاده از آب درخصوص كشتيراني، آبياري، توليد نيروي برق و... به‌منظور عدم خسارت به كشور يا كشورهاي ديگر تعيين مي‌شود، ازاين‌رو رودخانۀ هيرمند نيز علي‌رغم اينكه از رودخانه‌هاي عظيم و پرآب بين‌المللي محسوب مي‌شود، نه‌تنها هيچ گاه توافق‌نامۀ كامل و مؤثري با حفظ منافع ايران جهت استفاده از آب آن تهيه نشده، بلكه توافق‌نامۀ موجود نيز ازسوي افغانستان زير پا گذاشته شده و سد و بندهاي انحرافي فراواني در مسير آن در اين كشور ايجاد شده است. ازاين‌رو به‌نظر مي‌رسد درصورت امكان در توافق‌نامۀ موجود تجديد نظر شود و موافقت‌نامۀ جديد براساس واقعيت‌هاي طبيعي و بهره‌برداري‌هاي موجود در هردو كشور تدوين گردد. درعين‌حال هر دو كشور ايران و افغانستان مشتركاً نسبت به احداث نوعي سازه تنظيم و تقسيم آب در محل تحويل آب و دو شاخه شدن هيرمند به رود سيستان و رود پريان مشترك، اقدام نمايند. در داخل ايران نيز جهت غلبه بر كمبود آب ورودي هيرمند، مي‌توان بهره‌وري از آب رودخانۀ هيرمند را افزايش داد. برخي از اين راهكارها عبارتند از: ايجاد ايستگاه‌هاي پمپاژ بر روي چاه‌نيمه‌ها، احداث شبه چاه‌نيمه‌هاي جديد جهت جمع‌آوري سيلاب‌ها و ذخيره‌سازي، بهره‌برداري بهينه از چاه‌نيمۀ چهارم با تعبيۀ كانال آبگيري مستقل از رودخانۀ هيرمند، آبگيري بيشتر از رودخانۀ پريان مشترك با تعريض و تعميق آبگيرهاي انحرافي از آن به داخل سيستان، تأمين آب به طريق غيرمستقيم با بتوني كردن كانال‌هاي آبگيري درشبكه‌هاي اصلي موجود و پوشش انهار سنتي، به‌كارگيري سيستم‌هاي تحت فشار، استفاده از لوله به‌جاي كانال روباز، كشت گياهان مقاوم به شوري وكم‌آبي، تبديل كشت سنتي به كشت مدرن و بالاخره تأمين آبدهي مطمئن رودخانۀ هيرمند با نيم‌نگاهي به تأمين آب از ساير حوضه‌ها يا آب‌هاي ژرف.