برآورد اثرات اپيستازي و اپيستازي با محيط در مكان‌هاي ژني كنترل كننده صفات مهم مورفولوژي برنج

توليد ارقام پاكوتاه، زودرس با طول خوشه مناسب از اهداف مهم اصلاح برنج در ايران است. اين تحقيق به منظور شناسايي اثرات اپيستازي و اثر متقابل QTL در محيط براي صفات ارتفاع بوته، تاريخ گلدهي و طول خوشه انجام شد. تعداد 113 لاين خالص نوتركيب نسل ششم از جمعيت حاصل از تلاقي علي‌كاظمي/ صالح در دو منطقه رشت و تنكابن كشت شدند. براي تعيين ژنوتيپ لاين‌ها از 87 جفت پرايمر كه داراي چند شكلي خوبي بودند، استفاده شد و نقشه پيوستگي در جمعيت مورد مطالعه تهيه شد. براي شناسايي مكان‌هاي ژني، اثرات متقابل اپيستازي و اثرات متقابل آن‌ها با محيط از نرم افزار QTLNETWORK V.2 استقاده شد. نتايج تجزيه همزمان داده ها براي دو مكان به روش مكان يابي فاصله اي مركب نشان داد كه تعداد يك QTL براي ارتفاع بوته، سه QTL براي تاريخ خوشه‌دهي و يك QTL براي طول خوشه شناسايي شدند. براي ارتفاع بوته، شش اثر اپيستازي افزايشي × افزايشي(AA) معني دار بر روي كروموزوم هاي2، 3، 4، 5 و 7 شناسايي شدند. سه مورد از اين اثرات اپيستازي داراي دامنه تنوع فنوتيپي تبيين شده بين 8/1 تا 1/6 در صد بودند كه باعث كاهش ارتفاع بوته از 96/3 تا 85/5 سانتي متر شده است. اثرات متقابل اپيستازي در محيط(AAE) فقط بين مكان ‌ژني Ph5-1 و مكان ‌ژني Ph7-1 معني‌دار بود. براي صفت طول خوشه هيچكدام از اثرات اپيستازي افزايشي× افزايشي و اپيستازي در محيط معني‌دار نشد. هرچند كه براي اين صفت يك QTL بر روي كروموزوم 7 با اثر افزايشي منفي و اثرات متقابل معني دار با محيط شناسايي شده است. براي صفت تاريخ خوشه دهي، پنج اثر متقابل اپيستازي افزايشي × افزايشي معني‌دار بر روي كروموزوم‌هاي 1، 3 ، 5 و 10 شناسايي شد. فقط يكي از اثرات اپيستازي بين hdg3و hdg5-1 با انتقال آلل هايي از والد صالح داراي اثرات متقابل معني‌دار با محيط(AAE) با تنوع فنوتيپي تبيين شده 21/1 درصد بوده است. يك اثر اپيستازي(AA) روي كروموزوم 1 بين مكان هاي ژني hdg1-3 و hdg1-4 موجب كاهش 26/2 روز از تاريخ خوشه دهي شده است. با اين حال مكان ژنيhdg1 روي كروموزوم 1 داراي پوشش تنوع فنوتيپي 23/22 درصد و اثر افزايشي(A) 60/2- بوده و آلل هايي از والد علي-كاظمي را براي كاهش طول دوره رشد داشته است. بعلاوه اثر متقابل اين مكان ژني با محيط(AE) نيز معني دار نبوده است كه بيانگر پايداري مناسب آن مي باشد. بنابراين مي‌توان از اين مكان ژني(hdg1) با اطمينان بيشتري در برنامه‌هاي اصلاحي برنج در جهت بهبود اين صفت استفاده كرد.