تحليل ساختاري و محتوايي مناظرات امام رضا(ع)

مناظرات امام رضا(ع) با علماي اديان و مذاهب مختلف يكي از مباحث گسترده و مهم در زندگي سياسي و اجتماعي ايشان به شمار مي‎رود. اين مناظرات داراي ابعاد مختلفي است كه مهم‏ترين آن‎ها عبارتند از: مناظره‎كنندگان، محتوا و موضوع، اهداف و نتايج مناظرات. هر كدام از اين ابعاد را مي‎توان از زواياي گوناگون نقد و بررسي كرد. در اين مقاله با اشاره به پيشينۀ مناظره و مناظرات امام رضا(ع) قبل و بعد از سفر به خراسان، به مناظراتي خواهيم پرداخت كه مأمون با اهداف سياسي برگزار مي‎كرد و از امام رضا(ع) مي‎خواست كه به سؤالات متكلمين و علماي اديان پاسخ گويد. اگرچه در طول تاريخ اسلام و حتي پيش از آن مناظرات فراواني برگزار شده است ولي مناظرات امام رضا(ع) به جهت شرايط و چگونگي برگزاري، اهداف و به خصوص ت افراد مناظره‎كننده اهميت فوق‎العاده‎اي دارد. اهميت ديگر اين مناظرات تأثيرگذاري بيش از حد آن بر مخاطبان و به تسليم وا داشتن آنان است. سؤالات اصلي پژوهش پيش رو اين است كه امام رضا(ع) در مناظرات خود براي تأثير بر مخاطب از چه سبك و ساختاري بهره گرفته است؟ مضمون و محتواي اين مناظرات و ميزان تسلط طرفين در چه حدّي بوده است؟ بديهي است كه در عصر كنوني نقد و بررسي مناظرات حضرت رضا(ع) براي الگو برداري از آن در جوامع مسلمان يك امر ضروري و اجتناب ناپذير است. شناخت ظرايف سبكي و ساختاري مناظرات مي‏تواند براي دفاع از ارزش‎هاي دين مبين اسلام و جلوگيري از انحراف در جوامع فعلي به كار رود و به گفت‏وگو و ايجاد صلح پايدار در سطح بين‎المللي كمك نمايد.