بررسي نظام هاي بهره برداري سنتي و نوين و ارائه الگوي مناسب نظام بهره برداري براي اراضي پاياب سد خدآفرين

ساختار بخش كشاورزي در قالب نظام بهره برداري كشاورزي، نقش مهمي در عدالت محوري آن دارد. آب و خاك، پيوسته به عنوان دو منبع اصلي تامين معيشت جامعه انساني مطرح بوده و حفظ و بهره برداري از آنها به نحوي كه پايداري اين منابع نيز تضمين شود از دغدغه هاي اساسي در استقرار نظام بهره برداري اراضي پاياب سد خدآفرين مي باشد. لزوم تعيين نظام هاي بهره برداري مناسب جهت اراضي بهبود يا توسعه يافته پاياب سدها و شبكه هاي آبياري در راستاي برنامه استراتژيك و كلان استقرار نظام هاي بهره وري بهينه و مناسب، از چالشهاي اساسي مي باشد. در اين تحقيق كه به روش كتابخانه اي و بررسي منابع علمي (تجربيات محلي، ملي و جهاني) صورت گرفته است، ضمن بيان مسائل موجود در ساختار نظام بهره برداري كشاورزي، نتيجه گيري و پيشنهادهايي در قالب سياستهاي بخش كشاورزي در راستاي استقرار نظام بهره برداري مناسب در اراضي پاياب سد خدآفرين پرداخته است. دشت مغان با دارا بودن شرايط استثنايي آب و خاك و نيز هواي مساعد يكي از مهم ترين قطب هاي كشاورزي در سطح كشور مي باشد به طوري كه در اين دشت بيش از 30 نوع محصول زراعي و باغي قابل كشت بوده و علاوه بر كشت اول، كشت دوم محصولات كشاورزي نيز امكان پذير مي باشد. نتايج تحقيقات نشان مي دهد كاركرد نظام هاي بهره برداري سنتي و خانوادگي در مسير توسعه بهره برداري از منابع آب و خاك با اختلالات عديده اي مواجه است كه حضور و مشاركت فعال روستاييان در تصميم گيري، مسئوليت پذيري، برنامه ريزي، طراحي و اجرا، مديريت نگهداري و بهره برداري، به عنوان راهكار برون رفت از آن شرايط از طرف صاحبنظران و متخصصين پيشنهاد مي شود. بديهي است بدون حضور فعال آنها مديريت آب با چالش هاي جدي مواجه خواهد بود. در نظام بهره برداري نوين عواملي مانند سن، سطح تحصيلات، اندازه مالكيت و همسويي هاي اقتصادي، اجتماعي، فني و فرهنگي، آموزشي بهره برداران ذينفع به عنوان متغيرهاي تاثيرگذار بر روي استقرار صورت بندي جديدي از نظام بهره برداري از منابع آب و خاك تشخيص داده مي شود. از آن جائيكه اراضي سد پاياب خدآفرين مجهز به سيستم هاي آبياري نوين منجمله سنترپيوت، قطره اي و... خواهد شد و عملا زمينه و شرايط مساعدي براي اجراي الگوي كشت محصولات زراعي و باغي فراهم مي گردد در صورت واگذاري اراضي بصورت خرد و اجراي نظام بهره برداري خرده مالكي، امكان كشت محصولات متنوع كه نياز آبي متفاوتي دارند بطور همزمان ميسر نخواهد شد. بنابراين، نوع نظام بهره برداري در اين سيستم ايجاب مي كنند اراضي پاياب سد خدآفرين بصورت يكپارچه كشت گردد. چنين نتيجه گيري مي شود كه استقرار نظام بهره برداري جمعي و تعاوني در قالب شركت هاي تعاوني توليدي كشاورزي با مشاركت مردمي و بهره برداران كشاورزي امكان پذير بوده و تقويت زمينه هاي اجتماعي، فرهنگي، آموزشي، اقتصادي و فني از طريق اطلاع رساني دقيق و صحيح به ذينفعان، درجه اطمينان از موفقيت نظام بهره برداري پيشنهادي را ارتقا خواهد بخشيد.