گونه‌شناسي نگرش بانوان مذهبي به شخصيّت نقش اوّل سريال شهرزاد و دلالت‌هاي آن در جامعه‌شناسي تطوّرات حجاب در ايران

شهرزاد (1) يك سريال تلويزيوني شاخص براي مطالعات فرهنگي در خصوص تطوّرات امر زنانه در ايران است. علاوه بر مصرف زنانۀ انبوه عموم بانوان ايران، گرايش بانوان مذهبي و نيز حوزوي به اين سريال مي‌تواند اهميّت آن را در حوزۀ مطالعات فرهنگي بانوان مذهبي ايران نشان دهد. مطالعه پيش رو از فرآيند بررسي گونه‌شناسانۀ مصرف شهرزاد (1) از سوي «طلبه بانو»هاي جوان به دنبال بدست دادن نوعي صورتبندي جامعه‌شناختي از تطوّرات نگرش طلبه بانوها به امر زنانه و خصوصاً حجاب است. بررسي علل‌، زمينه‌ها و پيامدهاي گرايش طلبه بانوها به شهرزاد در‌حالي‌كه مي‌دانند شخصيّت او فاقد نشانه‌هاي مذهبي جدّي و روشني است مي‌تواند دلالت‌هاي جالبي به تطوّرات امر زنانه مذهبي در ايران داشته باشد. طلبه بانوها در ارتباط با شهرزاد به دو گونه هستند: «منش‌گرايان» (اكثريّت) و «بِرَند‌گرايان» (اقليّت). منش‌گرايان خوانش مثبتي از شهرزاد دارند و شخصيّت او را واجد شاخصه‌هاي اصلي زن استاندارد اسلامي ـ ايراني مي‌دانند با اين توضيح كه اين بن مايه‌هاي اصيل فاقد برخي روكش‌هاي مهم اسلامي مثل حجاب اصيل و مناسك مذهبي است. برندگرايان علي‌رغم پذيرش جذّابيّت‌ها و مزيّت‌هاي شخصيّت شهرزاد اما آن را در زمينه‌اي غيراسلامي و فمنيستي خوانش مي‌كنند و معتقدند كه همه آورده‌هاي فرهنگي شهرزاد از آن گفتمان غيرديني فمينيستي است و بدين دليل با آن مخالفند. برندگرايان بسيار بيش از منش‌گرايان به ظاهر اسلامي و مسائل مربوط به حجاب و محرم و نامحرمي حسّاسند. متقابلاً منش‌گرايان لطافت زنانه و خانواده‌گرايي شهرزاد در عين اقتدار و استقلال مردانۀ او را واجد اهميّت و ارزش مي‌دانند اگرچه درخشش مناسكي و مذهبي ويژه‌اي در ظاهر و رفتار او ديده نشود. از نظر ايشان شهرزاد با قدري اضافات معنوي و مذهبي زن تراز تمام‌عياري خواهد بود. اين مطالعه به كمك دو مصاحبۀ گروهي (15 نفره) با طلبه بانوهايي در قم و تهران انجام شده است. روش تحليل داده‌هاي تحليل تماتيك، كدگذاري باز، كدگذاري محوري و كدگذاري گزينشي بوده و براي تبيين روابط مقولات استخراج شده از الگوي استراس و كوربين بهره گرفته شده است.