آسيب شناسي و نقد شيوۀ پرسشنامه ايِ لجام گسيخته در گردآوري داده هاي تحقيقات علوم انساني طي دو دهۀ اخير

پرسشنامه يكي از انواع ابزار پژوهش بوده كه از مجموعهاي از سؤالات به نام سنجه (پرسش) تشكيل شده است. اين ابزار، جمع آوري اطلاعات كمّي و كيفي از پاسخ دهندگان را دنبال ميكند. پرسشنامه ها اغلب داراي سنجه هاي استانداردي است كه امكان جمع آوري داده را ساده تر ميكند. به همين دليل چه پرسشنامه هاي استاندارد شده و چه پرسشنامه هاي خودساخته هر دو در بين محقّقان و پژوهشگران در دو دهۀ اخير رواج زيادي يافته كه البته مقبوليت آن از طرف ناظران و داوران مجلّات فارسي زبان جاي سؤال و ترديد قرار گرفته است. به عبارتي، به نظر ميرسد استفادۀ لجام گسيخته و به دنبال آن مشكلات و نواقص غير ماهُوِي ناشي از استفادۀ ناصحيح از اين ابزار آرام آرام، مقبوليت آن را هدف قرار داده؛ به طوري كه اين ابزار مورد اطمينان را به ابزاري غير قابل اعتماد تبديل نموده است. اين پژوهش با مرور پژوهشهاي انجام شدۀ حوزۀ علوم انساني در دو دهۀ اخير، نواقصي را كه در استفاده از اين ابزار در پژوهشهاي مورد بررسي به چشم ميخورد و به دنبال آن استقبال نشريات را از اين دسته پژوهشها و مقالات كاهش داده، مورد كنكاش و اكتشاف قرار داده است. در ادامه، عوامل ريشه اي كه در بُروز اين نواقص نقش داشته را مورد كنكاش و تحليل قرار داده است. نتايج نشان داد عدم توجه به روايي و پايايي پرسشنامه، انتخاب ناصحيح تعداد و توزيع نمونه ها از جوامع آماري مد نظر، استفاده از پرسشنامه هاي خودساختۀ نامعتبر مهمترين نواقصي است كه در تحقيقات علوم انساني مورد بررسي (مجلات و پژوهشهاي فارسي زبان) مشاهده شده كه همگي در ذيلِ بي توجهي و يا كم توجهي آگاهانه و نآگاهانه به اخلاق در پژوهش؛ همچنين استفادۀ لجام گسيخته از اين ابزار گردآوري ظهور يافته است.