تحليل مضامين سيره تربيتي ـ اخلاقي اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) دربرابر مخالفان داخلي

با توجه به اينكه همواره حكومت‌هاي مستقر در جوامع بشري با مخالفان داخلي مواجه بوده‌اند، راهبرد مناسب براي حاكمان اسلامي، الگوگيري از سيره عملي اميرالمؤمنين(عليه‌السلام) دربرابر اولين مخالفان داخلي حكومت علوي يعني «اصحاب جمل» است. به اين منظور، پژوهش حاضر به مطالعه مجموع سخنان حضرت دربرابر ناكثين، با روش علمي و نظام‌مند «تحليل محتوا» مي‌پردازد. از ديدگاه امام علي(عليه‌السلام)، به عنوان الگوي عدالت در جهان، به‌كارگيري تربيت اخلاقي حتي در برخورد با مخالفان حكومت اسلامي نيز مسأله‌اي مهم محسوب مي‌شود. براين اساس، ابعاد عمده «سيره تربيتي- اخلاقي حضرت علي(عليه‌السلام) دربرابر اصحاب جمل» برحسب اولويت عبارت است از: «هدايت و اصلاح ناكثين»، «تصحيح بينش ديني»، «مدارا با ناكثين» و «توبيخ و سرزنش ناكثين». ملاحظه مي‌شود كه از ديدگاه امام، برخورد هدايت‌آميز با مخالفان و اصلاح بينش ديني و اعتقادي آنان اهميت بسزايي دارد. چنانكه حضرت براي هدايت و جذب ناكثين بسيار همت مي‌گمارد و آنان را به پيروي از آموزه‌هاي قرآن و سنت و اطاعت از فرمان الهي فرامي‌خواند. از طرفي، آنان را به صبر، توبه و تقوا سفارش مي‌كند و ضمن مهلت دادن به آنها، از درگاه الهي برايشان آمرزش مي‌طلبد. در مراحلي امام در برابر ناكثين، رويه مدارا و صبر را پيش مي‌گيرد و با اظهار ترحم و تسامح نسبت به ناكثين، ابراز اندوه از هلاكت مخالفان و اعلام عفو نسبت به اصحاب جمل، بر لزوم رعايت اخلاق در جنگ تأكيد مي‌نمايد. گاهي نيز امام با شدت بيشتري برخورد مي‌كند و ناكثين را به واسطه پيمان‌شكني و مقابله با حكومت حق و سلب آرامش از جامعه اسلامي، مورد سرزنش و نفرين قرار مي‌دهد. نكته قابل تأمل اينكه حضرت به تربيت عمومي مسلمانان نيز توجه مي‌نمايد و آنان را به عبرت‌آموزي از فتنه جمل دعوت مي‌كند.