عشق از ديدگاه ابن سينا

اين مقاله به عشق از ديدگاه ابن سينا مي پردازد و بر اين باور است كه عشق نزد ابن سينا به «نيكو شمردنِ امور زيبا و هماهنگ با ذات عاشق» يا «ابتهاج به ذات معشوق» تعريف مي شود و همان شدت دوستي (حبّ) است. امور هماهنگ با ذات عاشق، كمالات عاشق و خير محسوب مي شوند. ابن سينا، ذات حق را خير اكمل و بذاته و در نتيجه، معشوق بذاته مي داند. به دليل تعريف ياد‎شده و با توجه به خير محض بودن حق و علم او به خير بودن خود، او ذات خود را نيكو شمرده، عاشق خود است به نحو بذاته و بي نهايت. پس حق تعالي معشوق بذاته و عاشق بذاته بوده و در وراي همه عشاق و معاشيق، عاشق و معشوق حقيقي و نهايي، هم اوست. او عاشق همه است و همه عاشق اويند و وجود موجودات ممكن، از عشق نشأت مي گيرد. از نظر شيخ الرئيس، عشق در همه موجودات به نحو وجودي سَرَيان دارد و اين مطلب را بر چند وجه طرح و استدلال مي كند. اما اين عشق وجودي در اشياء غير از واجب تعالي، بسته به درجه تجلي حق در آنها و ميزان پذيرش آنها نسبت به اين تجلي (درجه قرب)، متفاوت است و نهايت اين عشق در ممكنات جايي است كه بيشترين پذيرش تجلي رخ مي دهد (نهايت قرب؛ اتحاد). وي اولين چيزي را كه بيشترين تجلي حق را داراست، عقل كلّي مي شمرد: عقل فعّال بدون واسطه قبول تجلي مي‌كند و سپس نفوس الهي بي واسطه و آن گاه قوّۀ حيواني و سپس قوّۀ گياهي و آن گاه قوّۀطبيعي (امور ساده غيرجاندار؛ ماده اوليه، صورت، عرَض) با واسطه تجلي حق را مي پذيرند. وي همچنين عشق پاك به زيبارويان را از نظر فلسفي تشريح كرده و مرز عشق هوسناك و شهواني را با آن بيان مي كند: اين عشق پاك، از خواص وجود عقل در انسان و ناشي از فهمِ اعتدالي است كه از تقويم طبيعت حاصل مي شود ولذا عاقل نمي تواند نسبت به روي نيكو، از عشقِ ناشي از عقل خالي باشد. البته وي عشق حيواني را نيز در مواردي كه با لطيفه اي عقلي (مثلا با هدف بقاء يا ازدياد نسل) همراه باشد، جايز مي داند كه طبعاً در اين حيطه، عشقهاي افسارگسيخته و مردود و عشقهاي صرفاً حيواني وارد نمي شود.