بررسي فقهي و حقوقي نقش ظهور غبن با مطالعه تطبيقي (در آراي قضايي، قوانين كشورهاي خارجي و اسناد بين المللي)

يكي از آثار مترتب بر خيار غبن اثر آگاهي مغبون از وجود غبن در معامله است. در اين زمينه مي توان به صورت كلي نقش ظهور غبن را در قالب دو سوال مطرح كرد؛ سؤال اول اينكه ظهور غبن و آگاهي مغبون از آن چه نقشي در پيدايش خيار غبن دارد كه در پاسخ به اين سوال دو اثر متفاوت براي ظهور غبن مي توان قائل شد؛ يا اين كه بگوييم آگاهي مغبون، باعث ايجاد خيار از لحظه آگاهي باشد يا قائل شويم آگاهي وي، كاشف از وجود غبن و خيار غبن همزمان با انعقاد قرارداد باشد. نحوة پاسخ به سؤال فوق همراه با چندين فايده عملي و اثر خواهد بود؛ از جمله اينكه بسته به اينكه لحظة وجود خيار غبن را چه زماني بدانيم، قطعاً نسبت به زمان به ارث رسيدن خيار و لحظه سنجش عدم تعادل عوضين قراردادي اثرگذار است. سؤال دوم از اين قرار است كه به فرض اينكه ظهور غبن كاشف از وجود خيار غبن باشد آيا ظهور غبن در روابط حقوقي طرفين قرارداد نقشي دارد؟ فرضيه تحقيق از اين قرار است كه اولاً ظهور غبن، عريان كننده ي حقيقت و طريقي به اين واقعيت است كه خيار غبن از ابتداي قرارداد وجود داشته است ثانياً در روابط حقوقي ميان طرفين تصرف مغبون در عين مورد معامله بعد از ظهور و آگاهي از غبن مي تواند اماره بر اسقاط حق خيار باشد. در اين پژوهش بيان خواهد شد فرضيه فوق هم در ميان فقها و هم در ميان حقوق‌دانان به عنوان نظر مشهور شناسايي شده و رويه قضايي نيز در معدود آراي صادره در عمل از اين نظر تبعيت كرده است. همچنين با توجه به مطالعات صورت گرفته بيان خواهيم كرد كه در متن قوانين برخي كشورهاي خارجي و نيز كنوانسيون بيع بين المللي كالا (CISG) ظهور غبن تنها شرط اعمال حق است و دخالتي در ايجاد حق ندارد.