خضر و آب حيات در قرآن، روايات و ادب فارسي (مطالعه موردي: ديوان اشعار فخرالدين عراقي)

ناميرايي و جاودانگي يكي از آرزوهايي است كه بشر در پي دست يافتن به آن، از ديرباز، زمان و هزينه‌ بي‌شماري را صرف كرده است؛ تا آنجا كه انديشة دست يافتن به ماده‌اي كه آدمي را از مرگ نجات دهد، انديشه‌اي به قدمت خلقت انسان است. اين ماده، در اقوام مختلف، به صورت‌هاي گوناگونِ گياه، آب، علم و در انديشه عرفا، فيض الهي تجلّي يافته است. نوشيدن آب حيات يكي از راه‌هاي جاودانگي است؛ از جمله شخصيت‌هايي كه از اين آب نوشيده و عمر جاودانه دارد، حضرت خضر است كه خداوند علاوه بر عمر طولاني به او علم لدني نيز داده است؛ تا آنجا كه حضرت موسي آرزوي ديدار او دارد و مدتي با او همسفر مي‌شود و علم زيادي از او كسب مي‌كند و اين داستان به صورت كامل در قرآن آمده است. اغلب شاعران فارسي زبان، با توجه به سبك شعري، كم و بيش از داستان خضر و اسطوره‌ي آب حيات در اشعار خود بهره‌ برده‌اند. پژوهش حاضر با هدف بررسي اين مضامين در قرآن، روايات و ادب فارسي و با تاكيد بر اشعار فخرالدين عراقي به انجام رسيده و نتايج پژوهش حاكي از آن است كه اين شاعر واژه آب حيات را «37» بار و در معاني مختلفي همچون دستان پيامبر(ص)، معشوق و محبوب ازلي و ابدي، شراب حقيقت و... و واژه خضر را «11» بار و براي معاني و مقاصد مختلفي همچون مدح و ثناي پيامبر، ذكر معشوق ازلي و ابدي، مدح ذكريا مولتاني و... به‌كار برده است؛ هرچند اصلي‌ترين نتيجه پژوهش آن است كه عراقي به واسطه ارادت ويژه به حضرت رسول اين مضامين را بيش از هر چيز در مدح ايشان به كار گرفته است؛ تا آنجاكه ذكر صلوات را همچون آب حيات مايه حيات و جاودانگي مي‌داند.

Immortality is one of the aspirations that humankind has been pursuing for a long time which has spent a lot of time and cost. The idea of achieving a substance that saves man from death has been from beginning of human history.This drug, in various nations, have been manifested in various forms, including plants, water, science, and in the thoughts of mystics we can see divine grace. Drinking the water of life is one of the ways of immortality. One person who drunk from this water and have eternal life so far, is the Prophet Khidr that God also has given him the science of Ladonni as the prophet Moses looked forward to seeing him, he will be with him as a fellow traveler for a while and will gain much knowledge from him. This story has been expressed in the Qur an. Almost all Persian poets, according to poetry style, have more or less used this story. The present study aims to analyze these themes in the poems of Fakhr al-Din al-Iraqi and the results indicate that Iraqi has used the term life water as 37 in different meanings such as the Prophet Mohammad s hand, lover and beloved, the lips and mouths of the sweetheart, the wine, etc. The word “Kheidr” has been used 11 times in various meanings such as the praise of the Prophet, the praise of Zakaria Moltani, beloved mention, etc. Also Iraqi s perception of this story, in the Quran, was a mystical conception.