شگردهاي قافيه‌پردازي در مهر و نگار جمالي تبريزي

قافيه، در شعر فارسي مهمترين ركن شعر محسوب مي‌شود كه شكل، موسيقي، معنا، احساس و بسياري ديگر از لوازم شعر به طرز انكارناپذيري وابسته به آن است. در نظر منتقدان قديم، اسقاط وزن و قافيه، باعث مي‌شود كه شعر از شعريت بيفتد و ديگر نمي‌توان بر آن نام شعر نهاد. از همين رو شاعران نگاه ويژه‌اي به شعر داشته‌اند و بخشي از هنرنمايي‌هاي آنان در پيچ و تاب قافيه نمودار گشته است. منظومۀ مهر و نگار، دومين منظومه از خمسۀ جمالي تبريزي شاعر سده‌هاي هشتم و نهم هجري است. اين اثر كه در مقابل خسرو و شيرين نظامي سروده شده، داستان عاشقانۀ مهر و نگار را روايت مي‌كند. در اين مقاله برخي تكلفّات و تخلّفات جمالي در قافيه در شش مبحث ذوقافيتين، ذوالقوافي، حاجب و محجوب، قافيه مجانس، قافيه‌ مصنوع و قافيه معيوب بررسي شده است. اين بررسي اثبات مي‌كند كه هنجارگريزي‌هاي جمالي نشانگر تبحّر او در شعر و ممارست در آثار شاعران پيشين از جمله نظامي گنجوي است.