بررسي عناصر فرهنگي در بخش اساطيري شاهنامۀ‌ فردوسي

فرهنگ، در معناي كلّي و عامّ خود، مجموعه‌اي از هنجارها، قوانين، آداب و رسوم، عقايد و باورها، ارزش‌ها و الگوهاي ارتباطي و هم‌چنين دستاوردهاي مادّي خاصّ هنري است كه از اركان هويّت ملّي همۀ‌ جوامع بشري محسوب مي‌شود. با اين تعريف، شاهنامۀ فردوسي، آيينۀ تمام‌نماي فرهنگ قوم ايراني است. عناصرِ تشكيل‌دهندۀ فرهنگ به انحاء گوناگون در اين شاهكارِ بي‌نظير، نمود يافته و خودنمايي ‌مي‌كند؛ ليكن انعكاس مسائل فرهنگي در بخش‌هاي مختلف شاهنامه يكسان نيست؛ چنان‌كه در بخش اساطيري، فرهنگ عامّ انساني در تمدّن‌هاي نخستين و تقابل آن با اعمال ديوان و موجودات اهريمني مطرح است؛ ولي در بخش حماسي، بيشتر با تقابل فرهنگي ايراني و انيراني مواجه هستيم و در بخش تاريخي با توجه به هويّت‌يافتن كشور ايران در جغرافياي تاريخي، مسائل فرهنگيِ تمدّن‌هايي نظير چين، هند، يونان و روم نيز در شاهنامه مورد توجّه قرار مي‌گيرد. در اين مقاله، عناصر اصلي فرهنگ‌ساز در داستان‌هاي بخش اساطيري شاهنامه، واكاوي شده و چگونگي انعكاس ويژگي‌هاي فرهنگي حاكم بر شاهنامه در اجزاي آن تبيين شده است.