عرفان، سرمايه اجتماعي و همزيستي ديني (نگاهي به وحدت متعالي اديان به مثابه مبناي عرفاني همزيستي ديني با تكيه بر ديدگاه امام خميني)

سرماية اجتماعي موضوعي ميان رشته اي است كه در سال هاي اخير به طور روزافزوني انديشمندان علوم مختلف، به ويژه علوم اجتماعي، به آن توجه كرده اند. دين تأثير مهمي بر سرمايه اجتماعي دارد. تكوين سرمايه اجتماعي مستلزم عواملي خواهد بود كه يكي از آنها نظام ارزشي و اخلاقي اديان است. بخش مهمي از معارف ديني به تبيين سبك زندگي فردي و اجتماعي اختصاص يافته است كه باعث رشد سرمايه اجتماعي مي شود. يكي از مفاهيم مهم اخلاقي به ويژه اخلاق اجتماعي، مفهوم همزيستي مسالمت آميز ديني است كه از مؤلفه-هاي اساسي سرمايه اجتماعي است. در آموزه هاي ديني وجود روابط مسالمت آميز و محترمانه است كه دل هاي انسان ها را به هم نزديك مي كند و تشكيل سرمايه اجتماعي درون گروهي و بين گروهي مي دهد كه بر اساس آن جامعه اسلامي نخست با يكپارچگي بين مسلمانان به اهداف دين اسلام در ايجاد و گسترش جامعه آرماني و مطلوب خواهد رسيد و در مرحله بعد در تعامل سازنده و تفاهم منطقي با جامعه بشري به هدف والاي دين در توجه به انسانيت و كرامت وي نائل خواهد گرديد. مساله همزيستي ديني از اين جهت حائز اهميت است كه عصر جديد عصر كثرت گرايي است و دين يكي از جلوه هاي اين تنوع و تكثر است كه خود داراي تنوع وسيعي است (كثرت ديني). در عصر كثرت نمي توان از همگرايي و همزيستي غافل شد؛ از اين رو وحدت، همزيستي و همگرايي ميان اديان و مذاهب امري ضروري است. سوال اين است كه آيا مي توان در عين حفظ ايمان به آموزه هاي ديني خود، وارد گفت وگو با ديگر اديان شد و از همزيستي ديني سخن گفت؟ و اين كار بر اساس كدام مباني نظري صورت مي گيرد؟ اين نوشتار با پاسخي مثبت به اين پرسش، بر آن است تا همزيستي ميان پيروان اديان را در پرتو عرفان اسلامي جستجو نمايد. وحدت متعالي اديان رويكردي است كه عرفان اسلامي به مساله كثرت ديني دارند و مي توان بر مبناي آن از همزيستي و همگرايي ديني سخن گفت. بر اساس اين ديدگاه، همه اديان از منشأ واحدي سرچشمه گرفته‌اند و همگي تجليات و مظاهر وحدت حقه ديني هستند. بنابراين اديان در سطح باطني وحدت دارند، اما در سطح ظاهري ميان آن ها اختلاف است. نظريه وحدت وجود مهمترين مبناي عرفاني وحدت اديان است كه در رواياتي از اهل بيت(ع) به آن اشاره شده است. بر همين اساس نگارنده در اين مقاله كوشيده است تا وحدت‌گرايي ديني (وحدت دين و كثرت شرايع) را از چشم‌انداز عرفاني، با تكيه بر ديدگاه امام خميني(ره) تبيين نموده و مباني عرفاني آن (مانند وحدت وجود، تكثر و اختلاف اسمأ الهي و غيره) را مورد تحليل و بررسي قرار دهد.