قطعيت دلالت ظواهر؛ رويكردي نوين در علم اصول (تبيين انديشة اصولي حضرت استاد سبحاني در قطعي بودن دلالت ظواهر و نقد انديشة مشهور در ظنيت دلالت ظواهر)

اصل، حرمت عمل به ظن است الا ما خرج بالدليل. چند مورد را از تحت اصل، بيرون برده اند كه عبارتند از: حجية ظواهر، اجماع منقول، شهرت، حجيّت خبر واحد. در حجيّت ظواهر، مطلق ظواهر مقصود است چه از كتاب باشد و سنت و يا مانند آن. بنا بر اين حجيّت ظواهر از قبيل تخصيص از آن اصل كلي خواهد بود. اين انديشة مشهور است. در اين ميان حضرت استاد سبحاني معتقدند ظواهر جزء ظنون نيست بلكه از قطعيات است و بدين سان به اين نتيجه رسيده اند كه خروج ظواهر از باب تخصّص است نه تخصيص. حضرت آيت الله سبحاني معتقدند مسئوليت ظواهر اين است كه معاني را در ذهن مخاطب ايجاد كنند، و ظواهر هم اين كار را به نحو تمام و كمال انجام مي دهند و دلالت استعمالي آنها قطعي است و در نتيجه نياز نيست مانند مشهور معتقد شويم موانع اخذ به اين ظواهر مانند اينكه متكلّم، لفظ را در معني مجازي به كار برده باشد و يا شوخي كرده باشد و يا در مقام توريه و يا تقيّه باشد و ... را با اصول عقلائيّه رفع كنيم. بلكه بالاتر، نه تنها دلالت ظواهر بر معاني استعمالي، قطعي است، بلكه حتّي دلالت آن ها بر معاني جدّي هم قطعي است زيرا احتمالاتي كه ذكر شدند، در ذهن متكلّم و مخاطب، وجود ندارند، زيرا در دنيا، هنگامي كه افراد با هم مشغول تكلّم هستند، كسي تصوّر نمي كند كه شايد متكلّم، قصد شوخي داشته است و يا شايد در معناي مجازي به كار برده و قرينه براي آن نياورده است، و اَمثال ذلك. بله، اگر متكلّم، مقنّن باشد يعني عام و يا مطلق بگويد و گاه آن را بعداً تخصيص بزند و يا مقيّد كند، در آن جا مي توان گفت كه قطع به مراد استعمالي پيدا مي كنيم ولي قطع به مراد جدّي، بعد از فحص حاصل مي شود. اين نظريه داراي آثاري مهم در علم اصول است و البته كارايي خاصي نيز در علوم قرآني دارد كه در رساله فرارو اصل نظريه و ابعاد آن و نيز مقايسة آن با نظر مشهور و برخي انديشه هاي متقدم و معاصر و همچنين كاربردهاي آن تبيين شده است.