بررسي و تحليل بازتاب «وقف» و «نذر»، دو خير ماندگار، در ضرب‏المثل‏هاي فارسي

«وقف» و «نذر» در زيرساخت‌هاي اجتماعي و اقتصادي جوامع اسلامي جايگاهي ويژه و ارزشمند دارد و به دليل تأكيد در متون ديني بر اين امر، رواج اين دو خير ماندگار با اقبال مسلمانان همراه بوده است. انگيزه‏هاي والاي خير و خداپسندانه، بدون هيچ چشمداشت دنيوي به‏ويژه موجد بسياري از وقف‏ها بوده و هست. با نگاهي گذرا به مجموعۀ موقوفات ملاحظه مي‏شود كه امر وقف، به‏ويژه در دوران‏ قديم‏تر، هم رايج‏تر بوده است و هم از نظر اقتصادي و اجتماعي كاركردهاي گسترده‏تري داشته است؛ به اين معنا كه در گذشته كه فعاليت دولت‏ها/ امراي حاكم در برآورده كردن نياز زيرساخت‏هاي اجتماعي و اقتصادي به شكل و گستردگي امروزه نبوده، منافع موقوفات، در نتيجۀ رواج سنت حسنۀ وقف، با توجه به نيت خير و نيك واقفان، در تأمين و برطرف كردن اين‏گونه نيازهاي عام جامعه نقشي برجسته و انكارناشدني داشته است و امروزه هم كمابيش اين سنت منشأ اثرات خير فراواني است. از آنجا كه سنت وقف و همچنين نذر با عقايد عامۀ مردم مسلمان به‏ويژه در جامعۀ ما پيوند عميق و گسترده داشته است و اين نوع اعتقادات معمولاً در بسياري از اَشكال ادب عامه كه خاستگاه و بازتاب دهندۀ اعتقاد و عمل‏كرد عامه است، نمود فراوان دارد به اضافۀ اينكه دو عمل نيك وقف و نذر پيوندي عميق با اعتقادات عامۀ مردم داشته است و دارد بر آنيم تا در اين تحقيق نوع نگاه، عمق و گسترۀ عامۀ مردم به دو خيرِ ماندگارِ «وقف» و «نذر» را در يكي از نمونه‏هاي ادب عامه؛ يعني ضرب‏المثل‏ها بررسي و تحليل كنيم. گفتني است كه با بررسي اين موضوع در امثال فارسي متوجه مي‏شويم كه وقف و نذر در اعتقادات عامه علاوه بر جايگاهي ارزشمند، معناي خيلي نزديك به يكديگر دارند و البته گاهي نيز نوع نگاه عامه با توجه سوءاستفاده‌هاي رايج از موقوفات، انتقادي يا طنزگونه است.