بررسي تحولات اجتماعي زمين‌هاي كشاورزي بين‌النهرين از صدر اسلام تا قرن پنجم هجري

ظهور و افول تمدن‌هاي خاور نزديك ذاتاً با كشاورزي، توليد و فراوري مازاد آن گره‌خورده و تمركز بر آن موجب پيشرفت فن‌آوري، درنهايت به انباشت ثروت منتهي شده است؛ اما عملكرد نابخردانه، شرايط نامناسب و ناكافي، نتيجه‌اي جز گرسنگي، خشونت و جنگ به دنبال نداشته است. دشت آبرفتي بين‌النهرين كاملاً مناسب براي توليد محصولات كشاورزي بود. قبل از ظهور دين مبين اسلام، زمين‌هاي كشاورزي يا تحت تملك طبقه حاكم و اشراف، معابد و يا در دست كشاورزان آزاد بودند. آن‌ها براي حفظ و رشد توليدات كشاورزي، اموري مانند رسيدگي به سازوكارهاي آبياري و ساخت كانال‌هاي آب و وضع قوانين در اين رابطه را در دستور كار خود قرار مي‌دادند. اسناد فراواني به‌دست‌آمده كه تا حدود زيادي بيانگر مناسبات و روابط بين ملاكين و كشاورزان است. مسلمانان صدر اسلام پس از فتح منطقه، سرزمين حاصل خير، مستعد و ثروتمندي در اختيار داشتند كه بايد وضعيت مالكيت و مديريت آن براي بهره‌وري و بهينه‌سازي كشاورزي منطقه موردتوجه قرار مي‌گرفت؛ ازاين‌رو حكومت اسلامي از زمان خلفاي راشدين به بعد مديريت و واگذاري اين زمين‌ها را به عهده گرفت. در اين پژوهش سعي شده تا زمين‌هاي منطقه مورد بررسي قرار گرفته و فعاليت‌هاي حدود پنج قرن صدر اسلام مورد ارزيابي و دقت قرار گيرد.