توسعه فرهنگي در مدارس وقفي مطالعه موردي: مدرسۀ وقفي تركان خاتون (قراختائيان كرمان)

يكي از راه‌هاي بررسي و تحليل تاريخ، توجه به رويكردها و نشانه هاي فرهنگي است و از آنجا كه نهادها، نه تنها در بازتوليد و ‌توزيع فرهنگ، كه در تغيير شكل دادن آن اهميّت بسياري دارند؛ بنابراين، بررسي آثار و اشكال فرهنگي، پيگيري و تفسير آنها از طريق نهاد وقف، به‌عنوان نوعي سازه فرهنگي در دورۀ مغول مي‌تواند به عنوان مدركي دال بر فرهنگ عصري كه توليد شده اند قلمداد گردد. اگرچه در سال‌هاي نخستين هجوم مغولان، بسياري از عناصر و شاخصه‌هاي فرهنگي ايران در معرض انهدام قرارگرفتند؛ ولي بي ترديد حكومت قراختائي كرمان، از جمله مراكزي بود كه در پوشش نهادهاي بزرگ وقفي، اسباب حمايت مادي ومعنوي از دانشمندان و پژوهشگران را فراهم مي‌كرد. در اين ميان مدرسۀ موقوفه‌اي كه تركان خاتون بنا نمود، جايگاه ويژه‌اي را به‌خود اختصاص داده است. در نگاهي كلي، آشنايي با شيوه ادارۀ اين مدرسه، چگونگي انتخاب مدرسان و منابع تدريس، مي‌تواند الگويي كاربردي براي معلمان و آموزش و پرورش امروز، كه دغدغۀ اصلي آنها توسعه فرهنگي است، باشد. اين درحالي است كه معلم تاريخ شهر كرمان با استفاده از قابليت تشكيل كلاس درس در كنار بقاياي اين بناي تاريخي، مي‌تواند با رويكردي تازه به تاريخچه مدارس ايران در دوره‌هاي مياني بپردازد. در مقالۀ حاضر، منظور از توسعه فرهنگي، گسترش روزافزون ارزش‌ها و نشانه‌هاي فرهنگي ايران در دوران حاكميت قراختائيان در ايجاد نهاد آموزشي وقف است. بنابراين مسأله اساسي در پژوهش حاضر، يافتن نشانه‌هاي توسعه فرهنگ ايراني در ميان موقوفات كرمان، به‌عنوان الگويي جهت مدرسه‌هاي امروزي است. نگارنده با استفاده از روش تاريخي با رويكرد توصيفي ـ تحليلي، به بررسي منابع و اطلاعات موجود پرداخته و تا حد امكان تلاش كرده است منابع تحقيقي و پژوهش‌هاي صورت گرفته را با منابع اصلي مقايسه نموده و در صورت وجود اختلاف، به بررسي و نقد آنها بپردازد. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد كه واقف ثروتمند مدرسه مورد پژوهش، با حمايت‌هاي مالي و معنوي خويش، فرهنگ، آداب و رسوم و نشانه‌هاي بارزي از علم و هنر و دانش رايج در ايران عصر مغول را رواج داد كه منجر به توليد آثار علمي، هنري و ادبي بسياري شد. با اين نتيجه، راه‌كارها و پيشنهادهايي نيز جهت توسعه مدارس وقفي در عصر حاضر و كيفيت‌بخشي تحصيلي آنها ارائه شده است.