آشنايي با پيشينۀ آموزش در ايران (دورۀ صفويه)

بخشي از ميراث فرهنگي هر جامعه، تاريخ آموزش و پرورش آن جامعه است. براي فهم بيشتر آموزش و پرورش اسلامي بايد به آنچه در ايران اسلامي گذشته است بپردازيم. با توجه به اينكه دورۀ صفويه از مهم‌‌‌‌‌ترين دوره‌هاي تاريخي ايران و از دوره‌هاي درخشان آموزش، نوآوري و شكوفايي مدارس است؛ در اين مقاله سعي بر آن شده است كه به بررسي تاريخ آموزش، شيوه ادارۀ مدارس، و نقش آنها در گسترش تشيع در عصر صفويه پرداخته شود. عصرصفوي، عصر تغييرات اساسي در ساختار سياسي، اجتماعي و مذهبي ايران بود؛ بي‌شك اين تغييرات در نوع نگرش آنان به كانون‌هاي آموزشي نيز تأثيرگذار بوده و موجبات توسعه در تأسيس مدرسه‌ها، مسجدها و ايجاد موقوفات را فراهم نمود. مواد درسي در كانون‌هاي آموزشي اعم از مكتب‌خانه‌‌‌ها، آموزشگاه‌هاي خاص شاهزادگان و فرزندان درباريان و اشراف و حتي بقعه‌‌‌ها و خانقاه‌‌‌ها متفاوت بود. در مكتب‌خانه‌‌‌ها، علاوه بر خواندن و نوشتن به يادگيري قرآن، نماز، احكام ديني اهميّت داده مي‌شد؛ اما در آموزشگاه‌هاي خاص فرزندان اشراف و درباريان، ضمن آموختن علوم مذهبي به تدريس طب، هندسه، نجوم، سياق، منطق و حتي آداب ملك‌داري پرداخته مي‌شد. دستاوردهاي اين مقاله حاكي از آن است كه نخستين مكاني كه در سده‌هاي نخستين اسلامي به منظور آموزش مورد استفاده قرار مي‌گرفت، مسجد بود؛ اما با شكل‌گيري نظاميه‌‌‌ها در دورۀ سلجوقي، مدرسه‌هاي مستقل به‌وجود آمدند. مفهوم آموزش و رويكردهاي آموزشي هر دوره، بر اساس مقتضياتي چون تحولات سياسي و اجتماعي تغيير يافته و به علت تغيير در ايدئولوژي غالب و حكومت‌‌‌ها، رويكردي متفاوت از دورۀ ديگر داشته است و آموزش و مدرسه بر روند گسترش تشيع در ايران بسيار تأثيرگذار بوده است. اين تحقيق با روش تحليلي ـ توصيفي و استفاده از منابع كتابخانه‌اي، اسناد به جا مانده از دورۀ صفويه و سفرنامه‌‌‌ها صورت گرفته است.