چگونگي تشكيل، جابجايي و تاثير زيست‌محيطي تلماسه‌هاي برخان درمنطقه جلگه، شمال مكران

منطقه جلگه در جنوب شرق كشور و در پهنه ساختاري مكران قرار دارد. اين پهنه از غرب به گسل ميناب، از جنوب به درياي عمان، از شمال به فروافتادگي جازموريان و از شرق در پاكستان ادامه مي‌يابد. شرايط آب و هوايي گرم و خشك در بخش‌‌هايي از پهنه مكران حاكم بوده و تلماسه‌ها در اين مناطق گسترش دارند. در منطقه جلگه صدها تلماسه‌ وجود داشته و عمدتاً از نوع برخان هستند. تلماسه‌هاي برخان در مناطقي ايجاد مي‌شوند كه زمين خشك و نسبتاً مسطح، پوشش گياهي ناچيز، مقدار ماسه كم و جهت وزش باد تقريباً ثابت باشد. تلماسه‌هاي برخان پر تحرك‌ترين تلماسه‌ها بوده و سرعت جابجايي آنها تا 10 متر در روز هم مي‌رسد. اين تلماسه‌ها تقريباً نعل اسبي شكل (U شكل) بوده و ارتفاع آنها حداكثر تا 30 متر است. شاخك‌هاي تلماسه‌هاي برخان هم‌سو با جهت وزش باد هستند. شاخك‌ها ممكن است، متقارن نباشند و يكي بزرگ‌تر از ديگري باشد. دامنه‌اي كه شيب آن در خلاف جهت وزش باد است داراي شيب ملايم‌تر و دامنه‌اي كه شيب آن در جهت وزش باد است داراي شيب تند‌تر است. در منطقه مورد مطالعه ارتفاع تلماسه‌هاي برخان غالباً كم‌تر از 1 متر است ولي تلماسه‌هاي برخان با ارتفاع بيش‌تر از 1 متر نيز وجود دارند. در اين منطقه تلماسه‌هاي برخان تثبيت شده در قياس با تلماسه‌هاي برخان متحرك و در حال جابجايي ابعاد و ارتفاع بيشتري دارند، ليكن در تلماسه‌هاي برخان متحرك شاخك‌ها مشخص‌تر مي‌باشند. تلماسه‌هاي مورد مطالعه معمولاً پهناي كمتر از 10 متر دارند ولي ندرتاً تلماسه‌هاي با پهناي بزرگ‌تر نيز وجود دارند. طول شاخك‌ها به‌طور ميانگين 3 تا 4 متر است. بر روي هر دو دامنه تلماسه‌ها ريپل‌مارك‌هاي جرياني به وفور مشاهده مي‌شوند. جهت وزش بادهاي غالب در منطقه جلگه در بهار تقريباً از جنوب به سمت شمال است. تلماسه‌هاي برخان نيز در همين راستا به تدريج جابجا مي‌شوند. عواملي مانند سرعت وزش باد، شيب توپوگرافي، تراكم و نوع پوشش گياهي بر روي سرعت جابجايي تلماسه‌ها موثر هستند. جابجايي تلماسه‌هاي برخان در منطقه مورد مطالعه اثرات زيست‌محيطي نا مطلوبي را به همراه دارد. از جمله مي‌توان به تهديد و تخريب مزارع، تهديد مناطق مسكوني و ورود تلماسه‌ها به جاده‌ها اشاره نمود. ورود تلماسه‌ها به جاده‌ها نه فقط موجب كند شدن سرعت عبور و مرور مي‌شود، بلكه مي‌تواند موجب لغزش، انحراف از جاده، چپ شدن و يا برخورد و تصادف خودروها با هم شود. ورود تلماسه‌ها به مزارع كشاورزي و مناطق مسكوني نيز با خسارات مالي هنگفتي همراه است. ايجاد موانع طبيعي و مصنوعي در مسير حركت تلماسه به كاهش سرعت جابجايي و يا تثبيت آنها كمك شاياني مي‌نمايد. اهتمام به حفظ محيط زيست، منافع مستقيم و غير مستقيم فراواني را براي ما دارد، در حاليكه بي‌توجهي به محيط زيست خسارات مستقيم يا غير مستقيم زيادي را براي ما رقم خواهد زد.