ويژگي‌هاي فيزيكي، سنگ‌شناسي و تعيين جايگاه تكتونيكي ماسه‌سنگ‌هاي سازند لالون (جنوب‌ خاور زنجان)

در اين پژوهش خصوصيات فيزيكي، تركيب سنگ‌‌شناسي و جايگاه تكتونيكي ماسه‌‌سنگ‌‌هاي سازند لالون در جنوب خاور شهر زنجان موردمطالعه دقيق قرار گرفته است. سازند لالون يكي از گسترده‌ترين سازندهاي كامبرين پيشين در ايران بوده كه تقريباً در تمام حوضه‌هاي رسوبي ايران تركيب سنگ‌شناسي مشابهي دارد و عمدتاً از ماسه‌سنگ آركوزي متوسط دانه به رنگ سرخ ارغواني با ضخامتي در حدود 400 تا 600 متر تشكيل ‌شده است. اين سازند در منطقه مورد مطالعه به‌صورت تدريجي بر روي سازند زاگون قرار گرفته است و بر روي آن به صورت ناپيوسته واحد سفيد رنگي تحت عنوان كوارتزيت رويي قرار گرفته است كه متعلق به قاعده سازند ميلا است. كوارتزيت رويي عمدتاً از لايه‌هاي ماسه‌سنگي كوارتزآرنايتي با ضخامتي تا حدود 20 متر در بخش‌هاي شمال غرب زون ساختاري ايران مركزي و جنوب استان زنجان تشكيل شده است. ماسه‌سنگ‌هاي سازند لالون در منطقه مورد مطالعه به‌طور ميانگين حاوي 67.89% كوارتز، 13.89% فلدسپار و5.33% خرده‌‌سنگ هستند كه بيانگر تركيب سنگ‌‌شناسي آركوز تا ساب‌آركوز مي‌باشند. متوسط اندازه‌ي دانه‌ها براي نمونه‌هاي مطالعه شده در بازه‌ي 0/26–0/47 ميلي‌متر قرار دارد كه در محدوده‌ي ماسه‌سنگ با اندازه دانه متوسط قرار مي‌گيرند. جورشدگي نمونه‌ها ضعيف تا خوب بوده و ميانگين درصد دانه‌هاي نيمه گرد‌شده و نيمه زاويه‌دار به ترتيب 45.3 و 29 درصد مي‌باشد. نوع تماس بين دانه‌ها در نمونه‌هاي مطالعه شده عمدتاً به دو صورت مستقيم و محدب-مقعر با ميانگين درصدهاي 46.6 و 47.3 طبقه‌بندي مي‌شود. ميانگين تعداد تماس‌هاي دانه‌ به دانه، دانه به سيمان، دانه به ماتريكس و دانه به فضاي خالي به ترتيب 91.9، 4، 0.5 و 3.4 است همچنين ميانگين فاكتورهاي تراكمي آرايش هم‌جوار و آرايش تراكم براي نمونه‌هاي مطالعه شده به ترتيب برابر 92.9 و87.6 درصد بوده كه اين اعداد نشان از تراكم بالاي نمونه‌هاي مطالعه شده دارد. دو پارامتر فيزيكي وزن مخصوص خشك و تخلخل نيز براي هر 9 نمونه مطابق استاندارد پيشنهادي انجمن بين‌المللي مكانيك سنگ محاسبه گرديد. وزن مخصوص خشك و تخلخل نمونه‌ها به ترتيب در محدوده‌ي 2.61 تا 2.66 گرم بر سانتي‌متر مكعب و 0.77 تا 1.4 درصد تغيير مي‌كند و ميانگين آن‌ها به ترتيب 2.64 و 1.13 هست. نتايج آزمون‌هاي فيزيكي وزن مخصوص خشك و تخلخل با دو پارامتر بافتي آرايش هم‌جوار و آرايش تراكم نمونه‌ها هم‌خواني خوبي دارد و نشان مي‌دهد كه نمونه‌ها از تراكم بالايي برخوردار بوده و تخلخل ناچيزي دارند. با توجه به درصد كم ماتريكس (ميانگين 5 درصد) و جورشدگي ضعيف تا متوسط و تركيب كاني‌شناسي نمونه‌ها از لحاظ بلوغ بافتي و كاني‌‌شناسي به‌صورت نابالغ و به ميزان كم نيمه بالغ دسته‌بندي مي‌گردند. ماسه‌‌سنگ‌‌هاي مورد مطالعه با توجه به درصد كاني‌هاي تشكيل دهنده‌ي آن‌ها از لحاظ جايگاه تكتونيكي در حاشيه قاره‌اي غيرفعال و داخل كراتون قرار مي‌‌گيرند. آب و هواي زمان نهشته شدن اين رسوبات با توجه به مطالعات پتروگرافي احتمالاً در يك شرايط خشك تا نيمه مرطوب در نظر گرفته مي شود. با توجه به موقعيـت جغرافيـايي شمال ايران واقع در شمال شرق گندوانا در زمان كامبرين، مي‌توان بيان نمود كه ماسه‌سنگ‌هاي آركوزي سازند لالون از فرسـايش پي‌سنگ بالاآمده‌ي گندوانا حاصل شده‌اند كه قطعات حاصل از فرسايش اين پي‌سنگ به وضوح در داخل ماسه‌سنگ‌هاي آركوزي سازند لالون در منطقه مورد مطالعه قابل شناسايي است.