بررسي عوامل موثر بر تخلخل و پتانسيل مخزني سازند تاربور با توجه به موقعيت تكتونيكي-رسوبي آن در شرق ناحيه فارس

سازند تاربور به سن ماستريشتين يكي از سازندهاي حوضه زاگرس است كه به دليل ساختار ريفي مي‌تواند به‌ عنوان يكي از اهداف اكتشافي چينه‌اي مدنظر قرار گيرد. اين سازند در ميدان آزادگان واقع در دشت آبادان به عنوان يك سازند مخزني مطرح است. سازند مذكور داراي سنگ‌شناسي آهكي، سنگ آهك دولوميتي و دولوميت توده‌اي همراه با مقادير زيادي فسيل‌هاي متعلق به محيط كم‌عمق مانند روزن‌بران كف‌زي، روديست‌ها، مرجان‌ها، نرم‌تنان و خرده‌هاي جلبكي است. بر اساس ويژگي‌هاي سنگ‌شناسي و بافتي، اين سازند داراي پتانسيل تشكيل تخلخل ثانويه است. از طرفي به دليل تغييرات جانبي رخساره‌اي اين سازند با سازند گورپي و نيز وجود سازند تبخيري ساچون بر روي آن به‌ عنوان سنگ‌پوش، سازند تاربور مي‌تواند به‌ عنوان نفت‌گير چينه‌اي عمل كند. از اين‌رو در اين مطالعه سعي شده است پتانسيل مخزني اين سازند با توجه به موقعيت تكتونيكي-رسوبي آن در شرق ناحيه فارس مورد بررسي و ارزيابي قرار گيرد. مشاهدات صحرايي و مطالعه پتروگرافي مقاطع نازك ميكروسكوپي برش‌هاي مختلف سازند تاربور در شرق ناحيه فارس نشان مي‌دهد اين سازند تحت تاثير فرايندهاي دياژنتيكي مختلفي قرار گرفته است. انحلال مهمترين فرايند از منظر تاثير بر ويژگي‌هاي مخزني است و دولوميتي شدن و شكستگي در درجات بعدي اهميت قرار دارند. فرآيند انحلال با ايجاد تخلخل‌هاي حفره‌اي، قالبي (به عنوان نمونه قالب امفالوسيكلوس ماكروپروس) و كانالي باعث افزايش تخلخل و كيفيت مخزني شده است. از نظر ژنتيكي دو عامل در ايجاد فرايند انحلال و تشكيل تخلخل‌هاي حفره‌اي در اين سازند نقش داشته‌اند: 1) سيالات متئوريك و 2) سيالات خارج شده از گنبد نمكي. بر اين اساس دو مدل براي تخلخل ارايه شده است. مدل 1- در اين مدل رخنمون تحت جوي بخش‌هاي داخلي پلاتفرم سازند تاربور در مرز زماني كرتاسه- سنوزوييك باعث تاثير دياژنز متئوريك بر روي نهشته‌ها و انحلال گسترده ناشي از خروج آب رسوبات شده است. به تبع اين خروج از آب، انواع تخلخل‌هاي انحلالي مانند حفره‌اي و قالبي تشكيل شده است. بخش‌هاي بالايي سازند تاربور (بخش بالايي دسته‌رخساره‌اي تراز بالاي سطح آب دريا (HST) آخرين سكانس از نهشته‌هاي ماستريشتين) بيشترين تاثير را از اين رخنمون نشان مي‌دهد. با دور شدن از مرز ناپيوسته كرتاسه- سنوزوييك ميزان تخلخل به صورت تدريجي كاهش مي‌يابد و به سمت قاعده سازند به كمترين ميزان خود مي‌رسد. مدل 2- در اين مدل سيالات خارج شده از گنبد نمكي عامل ايجاد تخلخل‌هاي انحلالي هستند. در اين حالت در محل تماس نهشته‌هاي آهكي سازند تاربور با گنبد نمكي ميزان تخلخل بالا بوده و به سمت بالا با دور شدن از منبع شورابه و كاهش قدرت خورندگي سيال، ميزان تخلخل كاهش مي‌يابد. مي‌توان نتيجه گرفت كه مدل 1 انحلال تحت تاثير تكتونيك ناحيه‌اي و خروج از آب بخش‌هاي برآمده (fore-bulge) حوضه پيش‌بوم (foreland basin) در مرز كرتاسه– سنوزوييك ايجاد شده و مدل 2 انحلال بر اثر تكتونيك محلي و وجود دياپيرهاي محلي تشكيل شده است. شكستگي و برشي شدن از ديگر فرآيندهايي هستند كه باعث افزايش تخلخل شده‌اند. اين فرايند نيز به طور محلي در اطراف دياپيرهاي نمكي از گسترش بيشتري برخوردارند. دولوميتي شدن به ميزان بسيار كمي باعث ايجاد تخلخل بين‌بلوري و درون‌‌بلوري شده و نقش مثبتي را در ايجاد كيفيت مخزني داشته است. به طوركلي تخلخل غالب در سازند تاربور تخلخل ايجاد شده توسط فرآيند انحلال است. بنابراين بر اساس طبقه‌بندي ژنتيكي تخلخل اهر (Ahr, 2008) تخلخل موجود در اين سازند در رده تخلخل‌هاي دياژنتيكي قرار مي‌گيرد و مخزن حاصله نيز مخزني دياژنتيكي است. بنابراين به منظور شناخت و بهره‌برداري مخزن احتمالي سازند تاربور بايستي از استراتژي‌هاي مخصوص مخازن دياژنتيكي استفاده نمود.