مطالعه منابع هيدروكربني نامتعارف در ايران، ضروري يا غيرضروري؟

منابع متعارف هيدروكربني (Conventional Resources) منابعي هستند كه از نظر فني و اقتصادي، نفت و گاز قابل برداشت و بازيافت دارند، در حاليكه تجمعات هيدروكربني نامتعارف (Unconventional Resources) شامل منابعي مي‌شوند كه به طور اقتصادي و با روش ها و فناوري هاي متعارف قابل استخراج نيستند. در واقع منابع هيدروكربني نامتعارف با حجم منبع بالا ولي خواص مخزني ضعيف (تخلخل و تراوايي كم) مشخص مي شوند، لذا راندمان و نرخ توليد از اين مخازن كم، ولي طولاني مدت است. ارزيابي ها نشان مي دهد كه منابع نامتعارف هيدروكربن جهان 4 تا 6 برابر منابع متعارف بوده و تقريباً نسبت 80% به 20% دارند، بنابراين حجم قابل توجه اين منابع يكي از مهمترين عوامل جذابيت آن‌ها مي باشد. مخازن نفتي نامتعارف مهم شامل ماسه هاي قيري (Tar Sand)، مخازن نفت سنگين (Heavy oil)، شيل هاي نفتي (Oil Shale) و مخازن نفتي فشرده (Tight oil) مي باشند و مخازن گازي فشرده (Tight Gas)، لايه هاي زغالي حاوي متان (Coal Bed Methane)، شيل هاي گازي (Gas shale) و هيدرات هاي گازي طبيعي (Natural Gas Hydrate) از مخازن گازي نامتعارف هستند. با افزايش جمعيت جهان، سطح استانداردهاي زندگي و توسعه صنايع مختلف، تقاضا جهت استفاده از سوخت هاي فسيلي در سراسر دنيا به طور پيوسته در حال افزايش است. با رو به كاهش نهادن منابع هيدروكربني متعارف از يك طرف و حجم بسيار بالاي اين منابع در مخازن نامتعارف از طرف ديگر كشورهاي دارنده اين نوع مخازن را به اكتشاف و توليد از آن‌ها جذب نمود و سبب شد با سرمايه گذاري و درنظر گرفتن تمهيداتي خاص براي شركت هاي سرمايه گذار در اين زمينه، با دستيابي به فناوري هاي مرتبط، توليد و توسعه از اين منابع امكان پذير گردد. در حال حاضر افزايش روز افزون تقاضا براي انرژي و كاهش سريع منابع آن درجهان باعث افزايش قيمت نفت و گاز شده است، اين مساله از يك طرف و پيشرفت در معلومات و فناوري هاي اكتشافي و بهره برداري از طرف ديگر، توليد هيدروكربن از مخازن نامتعارف را از نظر اقتصادي مقرون به صرفه نموده است بطوريكه در حال حاضر توليد از اين منابع در بسياري از كشورهاي بزرگ جهان نظير آمريكا، كانادا، چين، روسيه، استراليا، ونزوئلا و هند با حجم بالا و بطور كاملاً اقتصادي در حال انجام است. در اين مقاله علل اهميت توجه به مطالعات مربوط به اكتشاف، ارزيابي و توليد از اين منابع در ايران مورد بررسي قرار خواهد گرفت. با وجود آنكه اكتشاف، ارزيابي و توليد از منابع هيدروكربني نامتعارف در دنيا قدمتي بيش از 100 سال دارد، ولي با توجه به غني بودن كشورمان از نظر مخازن متعارف نفت و گاز، تا سال هاي اخير به اين نوع منابع توجهي نشده بود ولي دلايل مختلفي نظير تاثيرپذيري از روند سياسي و اقتصادي انرژي جهان، مسائل ژئوپليتيكي، حفظ و ارتقاء جايگاه كشور از نظر حجم منابع هيدروكربني، توزيع نامتوازن منابع هيدروكربني متعارف در مناطق مختلف كشور، دستيابي به فناوري هاي مرتبط با اين منابع انرژي و ... توجه به ذخاير هيدروكربني نامتعارف را در كشور ضروري نمود.