بازخواني تصوف در هنرهاي ايراني اسلامي از منظر تحليل گفتمان (با نگاهي به هنر خوشنويسي و شعر)

در فرهنگ ايراني اسلامي هنر خوشنويسي و شعر از جايگاه ويژه‌اي برخوردارند. اين هنرها در عين تفاوتشان باهم شباهت‌ها و نزديكي‌هاي بسياري به هم دارند، هم در محتوا و هم در فرم‌هاي ساختاري رسانه‌اي خاصي كه پيش مي‌كشند. نگارنده در اين مقاله مي‌كوشد با روش توصيفي تحليلي بنيان‌هاي نظري اين هنرها-خوشنويسي (با تأكيد بر خط نستعليق)، شعر (با تأكيد بر نوع نگاه مولوي و حافظ به غزل)- را به هم نزديك كرده و رابطه‌ي آن‌ها با عرفان و تصوف را بسنجد و جستجو كند. به‌واقع اين رويكرد نقشي شناختي براي هنر قائل است و از توجه صرف به مقوله زيباشناختي فراتر مي رود و آن را در ارتباط بافهم ما از جهان هستي قرار مي دهد. ازاين‌رو هدف از اين پژوهش كشف مبنايي نظري وتئوريك براي هنرهاي ايراني اسلامي است. شناخت چيستي و جايگاه زيبايي‌شناسي در تفكر اسلامي و چگونگي بازنمايي آن در هنرها از ديگر اهداف اين پژوهش است. پرسشي اصلي كه مي‌توان پيش كشيد اين است كه رابطه‌ي ساختاري و نظري اين هنرها باهم چگونه است و به چه شكلي به هم مرتبط مي‌شوند و حضور و تجلي مباحث عرفان و در دل آن تصوف و صوفي گري در ساختار دروني اين هنرها، چگونه تأثيرگذار بوده است. نتيجه‌ي نهايي اين تحقيق بر اين ايده استوار است كه در فرهنگ ايراني اسلامي دال اعظم گفتمان دوران را اسلام و فلسفه‌ي اسلامي تشكيل مي‌دهند و تصوف هم به‌عنوان دال شناور در سرتاسر آن حضور دارد و اين امر را مي‌توان در ساختار همه ي هنرهاي ايراني (هم در فرم و هم در محتوا) به نظاره نشست. پژوهش حاضر با رويكردي تحليلي تبييني با استفاده از گردآوري اطلاعات كتابخانه اي، منابع معتبر داخلي و خارجي صورت پذيرفته است.