گونه‌شناسي فرم و محتوا در تزئينات خط گلزار

Typology of form and content in decorating Gulzar Calligraphy

خط گلزار يكي از شيوه هاي تفنّني خوشنويسي است. در اين گونه، درون خط اغلب با تصاوير گياهي و گاه حيواني و انساني آرايش مي شود. به نظر مي رسد نخستين آثار فنّ گلزار در خوشنويسي به منزله ي بخشي از مهارت تذهيب كار پيش رفته است. از قرن سيزدهم نقوش پيكره ها با موضوعيت مذهّبي و اعتقادي به گلزار افزوده شد. اوج تنوّع نقوش و نگاره ها را در دوره قاجاريه شاهد هستيم. از اواخر قرن 14، نقوش كم كم با واقع گرايي وارده از غرب آميخته و رنگ و بوي اروپايي گرفت و از نور و پرداز بيشتر بهره مند شدند. در سال هاي اخير نقوش گلزار دست خوش تغييرات شدند و فقط جهت پركردن فضاي سياه كلمات با گل هاي ختايي و اسليمي به كار رفته است. هدف اصلي اين پژوهش گونه‌شناسي و بررسي تحول فرم و مضمون به كاررفته در خط گلزار است و به شيوه تاريخي توصيفي، تحولات فرم نقوش به كار رفته در خط گلزار در دوره هاي صفويه، افشار، زنديه و قاجار را مورد بررسي قرار داده است.جمع آوري داده ها به صورت كتابخانه اي و ميداني به صورت مشاهده از آثار موزه ها انجام پذيرفته است. در نتيجة اين تحقيق مشخص مي شود هنرمندان گلزار با گل هاي تذهيب و اسليمي، گل و بوته، گل و مرغ ، نقوش جانوري - اساطيري، نقوش انساني و روايات مذهبي، آرامگاه ها و خوشنويسي درون خطوط را مزين مي نمودند .اين نقوش در چهارگروه مذهبي، باستاني، ادبي و درباري دسته بندي مي گردد .از استادان برجسته خط گلزار چون محمود زين الدين، محمدباقر زرين قلم، محمدكاظم، محمد صادق، محمد علي، عباس بن صبور، حسن زرين قلم، شيخ علي سكاك و محمدعلي خيارجي مي باشند.