رابطه ساختار آيات قرآن با ترتيب نزول به كمك خوشه بندي با روش SOM

قرآن به عنوان كتاب آسماني مسلمانان و به عنوان كتابي براي همه زمان ها، همواره مورد علاقه پژوهشگران رشته هاي مختلف بوده است. مردم هر عصر به فراخور درك و دانش خود همواره مفاهيم تازه اي را از دل اين كتاب الهي استخراج كرده اند. اما به هر ترتيب درك شرايط و زمان نزول، اطلاعات ارزشمندي را درباره آيات قرآن كريم به دست مي دهد كه مي تواند در تفسير و درك معناي صحيح آيات تاثير گذار باشد. از طرفي با پيشرفت تكنولوژي در زمينه متن كاوي، يافتن ارتباط بين اجزاي يك متن براي اهداف مختلفي از جمله يافتن ترتيب زماني بخش هاي مختلف متون استفاده مي شود. قرآن نيز به عنوان متني كه به تدريج و در طي 23 سال نازل شده و داراي ساختاري نظام مند است، مي تواند به منظور تعيين ترتيب زماني به كمك روش هاي ماشيني مورد بررسي قرار بگيرد. پژوهش حاضر درصدد يافتن ترتيبي است كه بر مبناي اطلاعات موجود در منابع اسلامي درباره زمان نزول برخي از آيات و سوره ها شكل گرفته باشد تا از اين طريق بتوان در مورد زمان تقريبي نزول آيات و سوره هاي مورد شك محققان، به صورت علمي و با بهره گيري از شواهد و قرائن، اظهار نظر كرد.در پژوهش حاضر بر مبناي گزارش هاي موجود در پژوهش هاي پيشين، ويژگي هايي براي خوشه بندي آيات پيشنهاد شده است. در نهايت هر آيه، توسط يك بردار 26 بعدي معرفي مي شود. سپس بردارهاي ويژگي همه آيات به عنوان ورودي به الگوريتم نقشه خودسازمانده داده مي شود. ابعاد نقشه خودسازمانده به گونه-اي تنظيم شده است كه خروجي، دنباله اي از خوشه ها باشد كه بر حسب ميزان شباهت در كنار يكديگر قرار گرفته اند. پس از آن خروجي حاصل، با يكي از ترتيب نزول هاي مشهور موجود مقايسه مي شود تا ميزان قابليت آن در تشخيص بازه زماني آيات مشخص شود. به علت وجود چالش ها و محدوديت هاي مختلف در موضوع انتخابي و عدم وجود منبع استانداردي كه آيات را از نظر زماني تقسيم بندي كرده باشد و براي ارزيابي نتيجه كار قابل استفاده باشد، آزمون هاي متعددي براي ارزيابي روش پيشنهادي طراحي و اجرا شد. نتايج اين آزمون ها نشان داد كه روش پيشنهادي در خوشه بندي سوره ها با معيار F معادل 5/72 درصد عمل مي كند. همچنين در خوشه بندي آيات مكي و مدني، معيار F خوشه مكي 66 درصد و خوشه مدني 45 درصد است. در خوشه-بندي هاي انجام گرفته براي چهار خوشه، در بهترين حالت معيار F معادل 64 درصد است. پژوهش حاضر گام نخست در زمينه تشخيص زمان نزول آيات به شمار مي رود. به علت شباهت ذاتي زياد بخشي از آيات مكي به آيات مدني لازم است تا ويژگي هاي جديدي از آيات استخراج شوند كه قابليت ايجاد تمايز ميان اين دو دسته از آيات را داشته باشند. به عنوان پيشنهاد ويژگي هاي آوايي آيات مكي و مدني مي تواند مبناي كارهاي پژوهشي آينده قرار گيرد.