فاصله، جوهرِ اعجاز

فاصله در پايان آيات، پديده‌اي است كه يكي از وجوه امتياز قرآن نسبت به شعر و نثر عربي به حساب مي‌آيد و از عواملي است كه قرآن را از اسلوب شناخته شده‌ سخن نزد عرب خارج مي‌سازد. بسياري از دانشمندان اين پديده را از وجوه اعجاز قرآن برشمرده‌ و برخي نيز آن را مغز و جوهر اعجاز نام نهاده‌اند. بر عكس كتاب‌هاي اعجاز به زبان عربي كه حتما به موضوع فاصله پرداخته‌اند در زبان فارسي متأسفانه جايگاه فاصله در علم اعجاز ناشناخته مانده و به آن بها داده نشده و كلاً كمتر درباره آن بحث شده است. اين مقاله مي‌خواهد پيشينه‌ اعجاز فاصله در كلام بزرگان علم و ادب را نمايان ساخته و آنگاه عواملي را كه باعث اعجاز اين پديده گرديده، روشن سازد. عواملي چون جنبه‌هاي بلاغي، نظم‌بخشي و هماهنگ‌كنندگي آيات در سوره، فراهم آوردن امكان ترنم و ترتيل و تسهيل بخشي به حفظ قرآن توسط فاصله. همچنين جلوه‌هاي اعجاز فاصله همچون انواع تناسب لفظي و معنايي و روابط فواصل با آيات، سوره و سياق و يكديگر به اندازه ظرفيت مقاله مورد بررسي واقع شده است.