استفاده از دبيران اويغور و چيني توسط ايلخانان و تداوم آن : پژوهشي در سكه هاي ايلخانان مغول

حاكميت يافتن مغولان در ايران در سده هفتم هجري/سيزدهم ميلادي، با تحولات و تغييرات مهم و اساسي در ساختار سياسي و ديوان سالاري ايران همراه بود. از آنجا كه مغول ها سابقه و تجربه چنداني در امر حكمراني نداشتند، آن ها به ناچارملزم به استفاده از تجارب ملل واقوام ديگر در امور ديواني جهت اداره قلمرو وسيع خود بودند. درميان اين اقوام، ايغورها كه درشمال شرقي تركستان امروزي در كرانه هاي سيحون ساكن بودند قومي پيشرفته وداراي خط و نگارش محسوب مي شدند. به همين دليل مغول ها اندك زماني پس از تشكيل دولت از آن ها در دستگاه ديواني و اداري خود بهره بردند. ازطرف ديگر مغولان كه از تجربيات و دانسته هاي چيني ها در زمينه علمي و نظامي بهره فراوان برده بودند، پس از مدتي به انتخاب دبيران چيني نيز روي آوردند. اين تغيير بزرگ يعني انتخاب دبيران ايغور وچيني در ساختار ديوانسالاري مغولان پس از حاكميت آن ها بر ايران و تشكيل دولت ايلخانان نيز ادامه يافت و دبيران اويغور و چيني طي دوران حاكميت ايلخانان مغول بر ايران از جايگاه برجسته اي برخوردار بودند. جايگاه دبيران غير ايراني عصر مغول و تداوم حضور آن ها در ديوان سالاري ايلخانان را مي توان از متوني كه به زبان ايغوري و بعضا چيني بر روي سكه هاي آن ها برجاي مانده دريافت و مورد بررسي قرار داد. هدف نوشتار حاضر بررسي حضور دبيران اويغور و چيني در ديوانسالاري عصر ايلخانان با تكيه بر مسكوكات بر جاي مانده از آن ها مي باشد. يافته هاي پژوهش حاضر نشان مي دهد كه مغول ها به طور جدي از دبيران غير ايراني (به ويژه اويغور و چيني) در ديوان سالاري خود استفاده مي كرده اند. امري كه به ويژه با بررسي سكه هاي آن ها به خوبي مشهود است و ظاهرا تا پايان عصر ايلخانان دبيراني اويغوري و چيني مسووليت ضرب كتيبه هاي اويغوري و چيني سكه هاي ايلخانان يا نظارت بر آن را بر عهده داشته اند. معرفي نام و القاب ايلخانان مغول در كتيبه هاي اويغوري و چيني سكه هاي آن ها نيز در اين مقاله مد نظر خواهد بود. روش تحقيق به كار رفته در اين پژوهش روش تحقيق تاريخي است. داده هاي اين تحقيق نيز بيشتر بر اساس سكه هاي موجود در موزه آستان قدس فراهم آمده است.