تأملاتي در منشآت سياسي قائم مقام فراهاني

يكي از آثار ارزشمند ادبي- تاريخي عصر قاجاري منشآت قائم مقام فراهاني است. ميرزا ابوالقاسم فرزند ميرزا بزرگ قائم مقام فراهاني زادۀ سال 1193 هجري قمري برابر با 1158 هجري شمسي در وحقيقت فرزند خانداني است كه رجال آن در سه دورۀ صفويه و زنديه و قاجاريه در خدمت دستگاه سياسي ايران بوده اند و حكومتهاي سه گانهبرغم اختلاف ماهوي از كارداني، فضل، دانش و بينش ادبي- سياسيرجال ايشان بهره گرفته اند. اولين ايشان ميرزا عيسي فرزند ميرابوالفتح «ميرمهردار» عصر صفويه بود.در عهد قاجاريپس از تشكيل دربار كوچك ايران در آذربايجان ميرزا بزرگ، دارندۀ مقام صدارت آذربايجان، عهده دار نيابت سلطنت دربار آذربايحان يعني قائم مقامي عباس ميرزا شد.ميرزا ابوالقاسم كه نياي مادريش ميرزا محمد حسين وزير بود عنوان و بعدها شغل قائم مقامي را از پدرش به ارث برد. ابوالقاسم قائم مقام در كودكي و اوان نوجواني بر علوم مختلف زمان از ادبيات و علوم ادبي فارسي و عربي و حكمت و تفسير قرآن و علوم طبيعي گرفته تا فنون و رباضيات همه را آموخت و به خدمت دولت درآمد و با فضل و تربيت و كاردانيي كه داشت به جاي پدر قائم مقام عباس ميرزا شد. ميرزا ابوالقاسم قائم مقام از نوادري است كه همزمان مي توان او را اديب سياستمدار يا سياستمدار اديب دانست. منشآت قائم مقام راوي تسلط بايستۀ او برآيين دبيري، تجاربديواني ، درك واقع بينانه وي از اوضاع زمانه و نيز بينش عميق سياسي اوست.منشآت سياسي او را مي توان الگوي تمام عيار يك نگارش حرفه ايتاريخي بويژه درايران عصر قاجاري دانست.از خلال منشآتقائم مقام مي توان آموزه هاي ديپلماتيك شامل منش ديپلماتيك، اصول و مبانيمذاكره، ظرافتها و ترفندهاي نگارش در قراردادها، بهره گيري از گفتمانهاي مختلفبراي اقناع مخاطب و خلاصه توانمنديهاي يك سياستمدار اديب و يا اديب سياستمدار را مشاهده كرد.