معماري قدسي و عرفاني ( خانقاه)

اين مقاله متناسب با محور معماري قدسي و عرفاني ( خانقاه ) براي همايش ملي عمران، معماري و ادبيات، نگاهي به گذشته، دريچه اي به آينده در قالب و شكل مورد پژوهشي انجام گرفته و به دنبال تحقيق و بررسي رابطه بين معماري و عرفان پرداخته شده است. داده ها به روش كتابخانه اي گردآوري و سپس مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته و در مرحله پاياني، يافته هاي پژوهشي جمع آوري و نتيجه گيري شده است. خانقاه ها تا پيش از دوران صفويه ، در گروه بناهاي پر شماري بوده است ، ولي با اين وجود ، معماري آن ها ناشناخته و مجهول مانده است. براي شناخت معماري خانقاه ها بايد به مطالعه ، تحقيق و پژوهش گوناگوني در دوره هاي مختلف تاريخي و مناطق جغرافيايي ايران و جهان اسلام پرداخت و همه منابع نوشتاري عربي ، فارسي و تركي و نيز آثار مرتبط با معماري را بررسي كرد. در اين تحقيق، به كانون هاي خانقاهي ، كاركردها و نقش هاي مهم ديني ، فرهنگي ، حمايت كردن از مستمندان و درماندگان و مسافران و حتي دفاع و مبارزه با ظلم و ستم اجتماعي بوده اند و گاهي نيز مي توانند به عنوان مركزي براي گسترش موسيقي بومي، انتشار شعر فارسي و معرفي آداب و رسوم مردم به شمار آيند و سببب بازنمايي معماري و هنر ايراني گردند و هم چنين محلي براي آزاد انديشي و برخورد انديشه هاي مذاهب مختلف در دوره خود تبديل شوند. هم چنين در اين تحقيق به پيدايش نخستين خانقاه در ايران يا خارج از ايران مي پردازيم . صوفيان از سده دوم به بعد ، در مكان هايي جز مسجد استقرار داشتند و از حدود سده پنجم بود كه بناي خاص صوفيان ، خانقاه خوانده شد .سازمان خانقاه در خراسان سده پنجم ، به دست عارف بزرگ ، ابوسعيد ابوالخير قوام يافت .اجزاي تشكيل دهنده خانقاه ، همچون سازمان آن ، طيفي داشت . مكان هاي باز ، نيمه باز و بسته ، كه مكان هاي باز عبارت بودند از : صحن و بام كه مختص كاركردهاي عمومي بود و مكان هاي بسته شامل : جماعت خانه و حجره ها و صومعه كه مختص كاركردهاي خصوصي بود . مكان هايي نيمه باز ، يعني صفه ( ايوان ) و رواق ، جايگاهي بينابين داشت كه جماعت خانه به مقتضاي نيازش به شكل گنبدخانه بود . صحن در ميان خانقاه قرار داشت و صفه بر صدر يا بلندي صحن، حجره ها هم بر اطراف صحن يا در دو طرف آن مي نشستند و درآي گاه ( دستگاه ورودي ) در ميانه يكي از ضلع هاي صحن قرار داشت.