سير تحوّل غزل در شعر دفاع مقدّس

در دوران دفاع مقدّس چون قالب غزل بستر مناسبي براي ساخت مضامين اجتماعي و بيان آلام و آرمان هاي شاعرانه بود بسيار مورد كاربرد قرار گرفت و طبيعتا تغييرات و نوآوري هاي چشمگيري در آن ايجاد شد. اين قبيل ابداعات با توجه به ادوار دفاع مقدّس و نگرش شاعران به آن نسبت به دوره هاي قبل بيشتر و متنوع تر است. از جمله مي توان به غزل نو، غزل مثنوي، غزلواره، غزل گفتار و فراغزل اشاره كرد. غزل معاصر علاوه بر تغييرات صوري، شاهد تحوّلات محتوايي و مضموني نيز بود كه حاصل اين تحوّل به وجود آمدن انواع جديدي مانند: غزل حماسي، غزل سوگ سروده، غزل انتظار، غزل عاشورايي و... است. استفاده از موتيف ها در راستاي تقويت محور معنايي و مفهومي، قوت محور عمودي، شاخصه هاي بارز مفهومي از جمله، تكريم جايگاه والاي شهيد، انتظار موعود، عشق به امام و مفاهيم اجتماعي، انقلابي، اعتراضي، عرفاني نيز از عمده ويژگي هايي است كه در غزل اين دوره به چشم مي خورد. غزل اين دوره داراي شاخصه هاي عاطفي، اعتراضي و انساني برجسته است و انديشه، نگاه مذهبي، ايدئولوژيك و انساني در شكل پذيري اين سروده ها نقش اساسي دارد. مفهوم گرايي و مخاطب محوري، توجه و تأكيد بر عنصر انديشه، احساس دين نسبت به انسانيّت و مذهب از ويژگي هاي ژرف ساختي غزل دفاع مقدّس است. تنوع ساختاري و ايجاد غزل-هاي تلفيقي با قالب هاي ديگر مانند غزل مثنوي،كوتاه سروده هايي نظير غزلواره، تحول در سطح فكري و معنايي، توجه ويژه به مفاهيم انقلابي و مذهبي، همچنين استفاده از بافت كلامي ساده براي ايجاد سرعت انتقال مفاهيم و اثر گذاري بيشتر بر جامعه است. اين نوشتار در پي پاسخ به پرسش چگونگي سير تحوّل غزل دوران دفاع مقدّس و شاخصه هاي بارز ساختار زباني، ادبي، محتوا و مضمون و ابداع انواع جديد غزل، به روش صورت گرايانه است.