تلازم حق و تكليف در اسلام

حقوق شهروندي و حقوق بشر كه در چند دهه اخير مورد توجه سازمان‌هاي بين‌المللي و دولت‌ها و ملت‌ها قرار گرفته است، به ابزاري در دست قدرت‌هاي استكباري تبديل شده و هر آنچه آنان حقوق بشر و شهروندي مي‌نامند، مي‌بايست در تمام دنيا اجرايي شود. لذا در شرايط كنوني جهان، ضرورت و اهميت تحقيق و تبيين دقيق حقوق و تكاليف شهروندي از نگاه اسلام كه به عنوان آخرين و كامل‌ترين دين الهي است، دو چندان مي‌شود. نگاه اسلام به حقوق و تكاليف شهروندي فراتر از نگاه بشري بوده و ابعاد وجودي انسان را به شكلي جامع شامل مي‌شود. موضوع حق و تكليف از مباحث پرچالش دنياي امروز است. حاكميت ليبراليسم و نگرش اومانيستي در دنياي امروز، به نفي حق‌محوري دين پرداخته و با استدلال‌هاي غلط، دين را فقط تكليف‌مدار مي‌داند و نتيجه مي‌گيرد كه دين توانايي استيفاي حقوق بشر و حقوق شهروندي را ندارد. اين نگرش اومانيستي، به جاي خدا انسان را در كانون ارزش قرار داده و قلمرو دين را براساس انتظار بشر از دين تعيين مي‌كند و بايدها و نبايدهاي ديني كه همان تكاليف هستند را مخالف آزادي و آرامش و حقوق بشر و محدوديت براي او مي‌داند. در اين مقاله با بررسي و تبيين ترابط و تلازمِ حق و تكليف و ابعاد به هم پيوستگي آن دو و با پاسخ به اتهامات مطرح شده عليه دين، به اين نتيجه مي‌رسيم كه دين اسلام بزرگترين حامي و واضع حقوق بشر و شهروندي است. بر اين اساس، وضع تكاليف و مجموعه بايدها و نبايدهاي ديني براي تأمين و حفظ حقوق انساني است، به گونه‌اي كه بايدها طرق تأمين حقوق و نبايدها نشان دهنده موانع تأمين حقوق هستند. در واقع مكلف شدن انسان همان مشرف شدن به مقام خليفة‌اللّهي و كسب اجازت براي دريافت پيام الهي است كه باعث استعلاي آدمي و عروج به مقام عاليه انساني و معنوي و دستيابي به حقوق خود مي‌شود. ديگر دستاورد مهم اين تحقيق اثبات ابعاد تلازم حق و تكليف در ارتباط انسان با ديگران، جامعه و دولت است كه بطور كلي مي‌توان گفت حق بدون تكليف و تكليف بدون حق وجود ندارد و اين همان جامع نگري اسلام است كه برخي دانشمندان غربي هم بدان معترفند.