آناتومي و هيستولوژي دستگاه توليدمثل نر در سوسمار اسكينگ مار شكل مرنجاب (Ophiomorus maranjabensis)

اسكينگ مار شكل مرنجاب (Ophiomorus maranjabensis) سوسماري از خانواده سينسيده است كه اخيراً از ناحيۀ مرنجاب كوير مركزي ايران گزارش شده است. گونه مذكور بومزاد كشور ايران بوده و با پراكنش محدود در نواحي بياباني و خشك زيست مي كند. اين تحقيق با هدف بررسي دستگاه تناسلي نر اين گونه انجام شد. نمونه ها از طريق مطالعات ميداني و طي سفرهاي متوالي از منطقه كوير مرنجاب طي شش ماهه اول سال 1397 جمع آوري شدند. نمونه هاي جمع آوري شده در ظروف حاوي خاك زيستگاه به آزمايشگاه منتقل و در آنجا ابتدا با كلروفرم بيهوش و پس از مطالعات بيومتري تشريح شدند. در حين تشريح و مراحل كار از محيط شكمي نمونه ها تصويربرداري شد. سپس دستگاه توليدمثلي بطور كامل از بدن خارج و از نظر خصوصيات تشريحي مطالعه شد. بخش هاي مختلف دستگاه براي مشاهدات ميكروسكوپي از مراحل تثبيت، آبگيري، شفاف سازي، قالب گيري، برش گيري و رنگ آميزي هماتوكسيلين-ائوزين گذرانيده شدند و با ميكروسكوپ نوري مورد بررسي دقيق قرار گرفتند. اندازه گيري وزن و حجم گناد ها نشان داد كه اين غدد تغييراتي را در فصول مختلف سال پشت سر مي گذرانند، به اين ترتيب كه حداكثر وزن غدد تناسلي در ارديبهشت ماه با 68/0 ± 5/34 ميلي گرم مشاهده شد در حالي كه طي تابستان اين پارامتر با كاهش محسوسي همراه بود بصورتي كه در تيرماه به كمترين ميزان خود يعني 54/0 ± 8 ميلي گرم رسيد. از اواخر مرداد ماه مجدداً وزن بيضه رو به افزايش گذاشت و در شهريور ماه به 6/0 ± 13 رسيد. همچنين مطالعات بافتي نشان داد كه در طي فروردين و ارديبهشت ماه فرايند اسپرماتوژنز، فعالانه در حال انجام است. در اين راستا اندازه گيري هاي انجام شده مشخص كرد كه قطر لوله هاي مني ساز در ارديبهشت ماه بيشينه و مقدار آن 46/1 ± 03/90 ميكرومتر بود ولي با شروع تابستان كاهش يافته و در تيرماه به 20/1 ± 2/37 ميكرومتر رسيد. از اواخر مرداد تا شهريورماه قطر لوله هاي مني ساز افزايش يافت و در شهريور ماه مقدار آن 43/1 ± 37/86 ميكرومتر محاسبه شد. همين روند در اسپرميداكت نيز مشاهده شد طوري كه قطر اسپرميداكت در ارديبهشت بيشينه با مقدار 64/1 ± 37/196 ميكرومتر و در تيرماه كمينه و مقدار آن 00/1 ± 25/59 ميكرومتر بود ولي اين قطر در شهريور ماه افزايش يافته و به 28/1 ± 12/80 ميكرومتر رسيد. در اين گونه اسپرماتوزوئيدها به طور مشخص فقط طي ارديبهشت در دستگاه تناسلي ماه قابل مشاهده بودند و وجود آنها در تابستان قابل تشخيص نبود. به طور كلي با توجه به نتايج به دست آمده مي‌توان نتيجه گرفت كه اوج فعاليت جنسي گونه O .maranjabensis در فصل بهار بوده و در طي تابستان كاهش مي يابد و در شهريور ماه مجدداً لايه زايا احيا مي شود. اين گونه از اوايل پاييز و با شروع فصل سرما وارد خواب زمستاني شده و فعاليت جنسي آن متوقف مي-شود. بنابراين با توجه به تقسيم بندي هاي جاري چنين بنظر مي رسد كه الگوي توليدمثلي اين گونه از نوع فصلي بوده و به درجه حرارت و محيط وابسته است.