بررسي انديشۀ سياسي خواجه نظام‌الملك طوسي در پرتو الگوي نظري اسپريگنز

اين پژوهش در پي پاسخ به اين پرسش است كه منطق دروني انديشۀ سياسي خواجه نظام‌الملك در قالب الگوي نظري اسپريگنز چيست؟ بر اين اساس اهداف مطالعاتي اين پژوهش ناظر بر فهم منطق دروني انديشۀ سياسي خواجه نظام‌الملك قرار گرفت. با توجه به الگوي توماس اسپريگنز در تحليل نظريه‌هاي سياسي، روش جستاري وي به‌عنوان چارچوب نظري مورد استفاده قرار گرفت. نتايج بررسي سياست‌نامه و انديشۀ سياسي خواجه حكايت از آن دارد كه مشكل و بحران اساسي در نظر خواجه عدم آشنايي تركان با فن حكومت و مديريت جامعه و آنچه او بدديني مي‌خواند مي‌باشد. خواجه علل و ريشه‌هاي مشكل را سنت قبيلگي تركمانان سلجوقي و عدم‌آشنايي با فن حكومت مي‌داند. ازعلل ديگر به رواج آراء باطني، قرمطي، اسماعيليان و آنچه او بدمذهبي مي‌داند مي‌توان اشاره نمود. درمان از نظر خواجه تشكيل حكومتي مطلقه و عادل است كه بر پايۀ مذهب پاكيزۀ اهل‌سنت شكل گيرد. عدم به‌كارگيري بدمذهبان در حكومت و تأسيس نظاميه‌ها بخشي ديگر از درمان خواجه در مواجهه با مشكل و بحران است. آرمان خواجه در اين مهم تركيبي از سنت حكومتي ايران باستان و دورۀ اسلامي است.