شماره ركورد كنفرانس :
4508
عنوان مقاله :
سنت فكري اندرزنامهنويسي در سيرالملوك
پديدآورندگان :
جعفري دهقي دكتر محمود mdehaghi@ut.ac.ir دانشگاه تهران
كليدواژه :
سياستنامه , اندرز , متون پهلوي , فارسي ميانه , خواجه نظامالملك.
عنوان كنفرانس :
اولين همايش بين المللي هزاره خواجه نظام الملك طوسي
چكيده فارسي :
سياستنامه يا سيرالملوك، تأليف خواجه نظامالملك طوسي گنجينهاي است از سدۀ پنجم هجري در آيين فرمانروايي و كشورداري و اخلاق و سياست پادشاهان پيشين. نثر اين كتاب و سبك نگارش آن ساده و روشن و خالي از تكلف است، و از شاهكارهاي زبان فارسي بهشمار ميآيد. بنا بر نظر هيوبرت دارك، مصحح سياستنامه (ص ۲۴–۲۵)، سال نگارش نيمۀ اول آن ۴۷۹ هجري و سال نگارش نيمۀ دوم آن ۴۸۴ هجري است. موضوع سياستنامه تدبير ادارۀ مملكت، سياست و اندرزهاي نويسنده، منقولات از قرآن و احاديث و گفتههاي مشاهير، حكايتهايي دربارۀ شاهان و وزيران و اميران است. نكته اينكه از متفكرين ايران باستان، بهويژه عصر ساساني نمونههاي مشابهي از اندرزها و مطالب آموزشي باقي مانده كه از جهت مشابهت با اندرزهاي سياستنامه بسيار قابلتوجه است. اين اندرزها كه به زبان پهلوي (فارسي ميانه) به دست ما رسيده حاوي كلمات قصار، لطيفهها و قصههاي اخلاقياست كه داراي جنبههاي حكمت عملي و تجربياند. اين اندرزنامهها غالباً منسوب به پادشاهان و خردمندان ايراني است و علاوهبر احتواي بر پندها و حكمتهاي عام، حاوي نكات ظريفي دربارۀ آداب حكمراني و حقوق و روابط متقابل شاه و مردم است. افزون بر اين، اندرزنامهها غالباً در سدههاي سوم و چهارم هجري، بعد از قرنها روايت شفاهي و سينهبهسينه، به كتابت درآمـد و به زبان عربي و فارسي هم ترجمه شد. اصل پهلوي بسياري از اين اندرزها موجود است و برخي از ميان رفته است. پس از اسلام اين كتابها مورد توجه دانشمندان ايراني مسلمان قرار گرفته و در كتابهاي ادب و اخلاق و تاريخ به متون عربي انتقال يافت و بعضي از آنها به فارسي نيز راه يافتهاند. براي نمونه ترجمۀ اندرزهاي بزرگمهر و برخي اندرزهاي آذرباد مارسپندان عيناً در كتاب جاويدان خرد ابنمسكويه آمده و تقريباً جملهبهجمله قابل تطبيق با متن اصلي است. فردوسي نيز برخي از اندرزهاي پهلوي را در شاهنامه نقل كرده است. هدف از نگارش اين مقاله آن است كه با مقايسۀ نمونههايي از اندرزهاي پهلوي با سياستنامۀ خواجه نظامالملك بتوان به انتقال برخي از اندرزنامههاي پهلوي به متون فارسي ازجمله سياستنامه دست يافت.