انديشۀ سياسي خواجه نظام‌الملك طوسي در سياست‌نامه

با به‌قدرت‌رسيدن سلاجقه در ايران‌زمين و تسلط آنها بر بيشتر بخش‌هاي جهان اسلام، حكومت بزرگ اسلامي تحت سلطۀ اقوامي قرار گرفت كه خود تجربۀ حكومتي چنداني نداشتند و براي ادارۀ اين قلمرو وسيع به وزيران و ديوانيان ايراني روي آوردند كه از مهم‌ترين آنها مي‌توان به خواجه نظام‌الملك طوسي اشاره كرد. نظام‌الملك به درخواست ملكشاه سلجوقي كتاب سياست‌نامه را به‌عنوان راهنمايي براي ادارۀ قلمرو كشور بر اساس آيين و سنن پادشاهان پيشين نگاشت. در پژوهش حاضر ما در پي پاسخ‌دادن به اين سؤال هستيم كه سياست‌نامۀ خواجه نظام‌الملك چه جايگاهي در بازيابي انديشه سياسي ايران‌شهري در دوران اسلامي دارد؟ فرضيۀ اصلي ما اين است كه نظام‌الملك را مي‌توان بزرگ‌ترين نمايندۀ سياست‌نامه‌نويسي در دوران اسلامي ناميد، او در عمل و نظر گامي بزرگ براي تداوم انديشۀ سياسي ايران‌شهري برداشت. خواجه در اين انديشۀ جديد، عناصري از آرمان‌خواهي ايران‌شهري را با واقع‌بيني سياسي عصر تسلط تركان در هم آميخت. اين اقدام وي كوششي موفق در گسست با انديشۀ خلافت و شريعت‌نامه‌ها بود.