از نظاميه تا سياست‌نامه؛ بازخواني ايدۀ وحدت دين و دنيا در انديشۀ خواجه نظام‌الملك طوسي

در انديشۀ خواجه نظام‌الملك طوسي، عدالت يا همان بازگرداندن امور به حدود و ثعور پيشين (نظام سنت) جز از طريق همسويي و همكاري مشترك سياست و ديانت مسير نمي‌شود. از اينرو شاه عادل مي‌بايست احكام دين را به درستي بشناسد و قدر و احترام اصحاب علم را به جا آورد تا در اجراي سياست، به بيراهه نرود. از سوي ديگر، علماي دين نيز مي‌بايست درست را از نادرست تمييز داده و حاكم را در اجراي عدالت ياري كنند. به اين معنا، در چارچوب فكري خواجه، نظاميه‌هاي آموزشي وجه مكمّل سياست‌نامه هستند و اين درو در همراهي با شمشيرِ معطوف به اجراي حق، ايدۀ «وحدت» را عينيت مي‌بخشند. اين نوشتار تلاش دارد ضمن معرفي نسبت نظاميه- به‌عنوان مكانِ معرفي دين درست و ابطال فرقه‌هاي ديني نادرست- و سياست‌نامه- به‌عنوان ميراث برجسته خواجه نظام‌الملك- نشان دهد انديشه سياسي خواجه برخلاف ادعاي رايج امروزين مبني بر خدمت به نظام شاهي آرماني ايران‌شهري، در خدمت ايده وحدت جهان اسلام بوده است.