مقايسۀ مفهوم عدالت در انديشۀ خواجه نظام‌الملك طوسي و جان رالز

موضوع عدالت يكي از غايت‌هاي فلسفۀ سياسي است. اينكه عدالت چيست و چگونه مي‌توان آن را در جامعه پياده كرد در نظام‌هاي معنايي متفاوت بسته به دوره‌هاي مختلف گوناگون طرح شده است. در اين مقاله به‌دنبال مفهوم عدالت در انديشۀ خواجه نظام‌الملك به‌عنوان وزيري خردمند و كارآمد در دستگاه سلجوقيان كه 29 سال نظام‌سازي در موضوعات سياست داخله و خارجه را انجام داد، هستيم. او در كتاب سيرالملوك سعي دارد درخصوص چگونگي اجراي عدالت در سرزمين تحت حاكميت خليفۀ عباسي، سلطان سلجوقي با گزينش طرحي از دادگري ايراني كه به دايرۀ عدالت يا چرخۀ عدالت معروف است، با جلوگيري از ظلم بر رعيت، ثبات دولت و آباداني كشور را رقم بزند. پژوهش با طرح اين برداشت رايج از عدالت، عدالت را از منظر نظام‌الملك و جان رالز مقايسه مي‌كند و قصد دارد شباهت‌ها و تفاوت‌هاي اين دو روايت را واكاوي نمايد. اين مقاله با طرح سه شكل سنتي، مدرن و پست‌مدرن از عدالت، خواجه نظام‌الملك را نمايندۀ جريان سنتي و متافيزيكي در نظر گرفته و به مقايسۀ آن با مفهوم عدالت مدرن در انديشۀ جان رالز مي‌پردازد. فرضيۀ نخست اين مقاله مشخص مي‌كند كه هر دو متفكر بر لبۀ عدالت انتقالي از عصري به عصر ديگر هستند. خواجه نظام با طرح مسئلۀ عدالت در حال تلاش براي عبور از عدالت سنتي به مدرن و جان رالز نيز با نظريۀ پرده جهل سعي دارد از عدالت مدرن به عدالت پست‌مدرن حركت كند. اين مقاله همچنين علاوه بر توضيح عدالت در انديشۀ هركدام از متفكران، بحران‌هاي هر دوره و مشكلات طرح عدالت در نظريۀ نظام‌الملك و رالز براي انتقال به دورۀ ديگر را بررسي مي‌كند.