شباهت‌ها و تفاوت‌هاي رويكرد نظام انديشگي خواجه نظام‌الملك و امام محمد غزالي به سياست مُدُن با تأكيد بر تطبيق سيرالملوك و نصيحه‌الملوك

خواجه نظام‌الملك (408-485 ه.ق) و امام محمد غزالي (450-505 ه.ق) كه معاصر يكديگرند، هردو از آبشخور فرهنگي خراسان برآمده‌اند و ازجمله متفكران دوران اسلامي به‌شمار مي‌آيند كه با اندكي تسامح به‌ترتيب دو اثر آنها كه نمايانندۀ نظام انديشگي ايشان بوده و به سياست مُدُن پرداخته است؛ يكي، سيرالملوك و ديگري نصيحه‌الملوك، را مي‌توان سياست‌نامه دانست. اما پرسش اينجاست كه اين دو متفكر در رويكرد به سياست مُدُن، به‌ويژه در تطبيق اين دو اثر، چه شباهت‌ها و تفاوت‌هايي داشته‌اند؟ براي پاسخ به اين پرسش، روش تحقيق مقاله، روش تطبيقي است و هدف از انجام آن بررسي نظام انديشگي خواجه نظام‌الملك در مقايسه با يكي از مهم‌ترين هم‌عصران وي، غزالي است. نتيجۀ كلي بر پايۀ تطبيق دو اثر نشان مي‌دهد مهم‌ترين شباهت‌هاي اين دو عبارت‌اند از: عقايد برآمده از مذهب شافعي و مشرب اشعري، باورمندي به نظام سياسي خلافت، تأكيد بر نيروي قهر حكومت، اهميت قائل‌شدن براي جايگاه وزارت و علما در حكومت، دشمني با دشمنان نظام سياسي (شيعيان و اسماعيليان)، نگاه هم‌زمان شرعي و عقلي به رئيس حكومت، استفاده از حكايات در متن، و...؛ و مهم‌ترين تفاوت‌ها عبارت‌اند از: دلبستگي خواجه به انديشۀ سياسي ايران‌شهري و ايراني‌گري و دلبستگي به فرّه در برابر دلبستگي غزالي به شريعت و اسلامي‌گري و دلبستگي به جانشيني به شيوۀ خلفا، سياستمداري خواجه در برابر غزاليِ متفكر سياسي، وضعيت تحول فكري عيني- بيروني خواجه بر اساس قدرت سياسي در برابر وضعيت تحول فكري دروني-ذهني غزالي بر اساس تحولات روحي وي، و... .