خيالي‌نگاران عاشورا

عاشورا باقدرت گرفتن حاكمان شيعي مجال ظهور و بروز يافت و ابزار و ظرفيت‌هاي موجود ازجمله هنر در خدمت تبليغ و ترويج آن قرار گرفت. اگرچه هنرِ گفتاري سابقه‌اي طولاني داشت؛ اما هنر تصويري مرتبط با واقعه عاشورا، در بطن حاكميت شيعه، طي حدود يازده قرن تكوين تدريجيِ آداب سوگواري عاشورا، در قرن چهاردهم هجري قمري در قالب نقاشي، نمود عيني يافت. هنرمندان عام و مكتب نديده با ارائه هنر خود در ميان توده مردم و محل اجتماع آن‌ها همچون قهوه‌خانه به نام هنرمندان قهوه‌خانه‌اي شهرت يافتند؛ كه به خاطر ويژگي‌هاي منحصربه‌فرد، ازجمله به‌كارگيري قوه خيال، به خيالي نگاري نيز شناخته مي‌شوند. در اين مختصر، پس از شناخت اجمالي تاريخچه تشيع، به زمينه‌هاي پيدايش هنر عاشورايي پرداخته و ضمن معرفي نقاشي خيالي نگاريِ قهوه‌خانه‌اي، به پاره‌اي از ويژگي‌هاي تبليغ و تكريم جلوه‌هاي عاشورا در صورت و معنا اشاره شده است. براي اين منظور با شيوه توصيفي تحليلي و استفاده از مدارك اسنادي، كتابخانه‌اي و اينترنتي به اين سؤال پاسخ داده شد كه؛ اولاً: آيا هنرمند، واقعه عاشورا را در قالبي صوري، روايتگري و تاريخ‌نگاري آييني كرده يا به مضامين هم توجه داشته است و ثانياً: هنر او تنها نقش و طرحي از واقعه است يا علاوه بر نقاشي به‌عنوان رسانه در مخاطب اثر ارزشي دارد. نتيجه پرسش‌ها نشان داد كه؛ نقاش قهوه‌خانه‌اي اعتقادات خود را با قوه خيال، با استفاده از فرم و قالب، مفاهيم و محتوا را در خدمت عقايد عاشورايي خود قرار داده تا قشر عام جامعه با هر سطح سواد، بتوانند با ديدن تقابل حق و باطل و خير و شر، پيام نقاش را كه همراه نوعي جانب‌داري از حق و نيروهاي خير است، دريافت كنند.