تبيين مفاهيم بصري در نقاشي طبيعت بي جان قاجار

Explaining visual concepts in Qajar inanimate nature painting

در فرهنگ ايران باستان كاربرد اشياء بيشتر جنبه نمادين و سمبليك داشته كه در زندگي روزمره و آيين تدفين مردگان به تناسب رسم و سنت و ضرورت مورد استفاده قرار مي گرفت. در دوره هاي متاخرتر موقعيت شي از وجهي نمادين و آرماني به سمت واقع گرايي تغيير جهت مي دهد، در ابتدا جهت تاكيد بر موضوع راوي جريان و رابطه اي هستند كه بين انسانها جاري است ، و به عنوان معرف و ناظري بر احوال و جريانات زندگي ايفاي نقش مي كند . اشياء گاه پرتزئين و گاه ساده ترسيم شده اند حضور اين گونه اشياء براين مسئله تاكيد مي كند كه اشياء مي توانند معرف شخصيت افراد باشند. اشياء همچنين جهت پركردن فضا و ايجاد تعادل در تركيب بندي ايفاي نقش مي كند و در اين عرصه چنان مي تازد كه در اواخر دوران قاجار به عنوان ژانري مستقل در نقاشي ايران خود را به اثبات مي رساند. هدف اين مقاله، بررسي و بيان مفاهيم بصري همچون موضوع، كادر و قاب بندي، تركيب بنديهاي ايستا و متقارن،دورنماسازي، زاويه ديد، ميل به تكرار، گرايش به واقع گرايي، نور پردازي، تزئينات و آذين گري، رنگ در نقاشي دوران قاجار با محوريت طبيعت بي جان خواهد بود و جريانات و عوامل تاثيرگذار بر آن مورد بررسي قرار خواهدگرفت ، برخي آثارنقاشي اين عصر را معرفي مي كند و ويژگي هاي نمونه هاي انتخابي مربوط به اين دوران را شرح مي دهد.پژوهش با رويكرد توصيفي – تحليلي و مطالعات اسنادي، در پي پاسخ‌گويي بدين پرسش‌ها است : موضوع طبيعت بي جان در هنر دوره قاجار چه جايگاهي نسبت به ساير موضوعات داشته است ؟ آيا اشياء در نگاره هاي اين دوره داراي هويتي مستقل است، يا داراي جنبه هايي نمادين، تزئيني و روايي هستند؟ يافته ها نشان مي دهند در اين دوران علاوه بر دستيابي به نوعي نگرش اجتماعي تلفيق آرمان خواهي گذشته و ميل به طبيعت گرايي حاصل از تاثيرپذيري از هنر غرب درآثار مشاهده مي شود. رواج طبيعت بي جان گاه به صورت مستقل و گاه در كنار مضامين برگرفته از زندگي روزمره به عنوان موضوعي مستقل و نو ظهور كه با الهام از موضوعات فرنگي در كنار ساير موضوعات در خور توجه مي باشد. در بررسي و تجزيه و تحليل تصاوير مربوط به اين دوره اشياء در قالب طبيعت بي جان اين نتيجه حاصل شد كه اشياء علاوه بر كاركرد تزئيني و پر كردن فضا و چرخش رنگي به تاكيد بر سوژه در جهت معرفي و روايت داستان و موقعيت و شخصيت ها و ايجاد تعادل در تركيب بندي نيز كمك مي كردند.