انسان انگاري ايزدان در سنت ديني زردشتي

ي از مهم ترين مسائل مورد بحث در پژوهش هاي مربوط به اديان، مسئله ي انسان انگاري ايزدان مورد پرستش است. در مورد دين زردشتي، بايد به برخي اشارات موجود در منابع نوشتاري اشاره كرد كه اين گمان را ايجاد مي كند كه ايزدان در ذهن ايرانيان باستان با شمايل انساني تصور شده باشند. در اين زمينه با توجه به كمبود، پراكندگي و ابهام موجود در منابع نوشتاري، بررسي آثار هنري، به عنوان منبعي بسيار مهم براي آشنايي با انديشه ها و باورهاي بشر در ادوار مختلف تاريخي، اهميتي دو چندان مي يابد. اين آثار به ويژه با توجه به وجود برخي نمونه هاي عيني از نمايش ايزدان با شمايل انساني در نواحي مختلف جهان ايراني بسيار قابل توجه اند. موقعيت جغرافيايي خاص جهان ايراني در ميان تمدن هاي كهن و غني ميان رودان و دنياي يوناني و رومي از سويي و جهان هندي و چيني از سوي ديگر، كه هر يك در بستر تاريخي و فرهنگي متمايز خود، سنت هاي پربار و مجزايي را در خلق آثار تصويري و شمايل نگاري پرورانده بودند، اسباب پيوند و تعامل مستقيم و مداوم اين فرهنگ ها و در نتيجه، پيدايش هنري با ويژگي ها و عناصر خاص را در گستره ي جهان ايراني فراهم ساخت. اين مقاله بر آن است كه مسئله ي انسان انگاري ايزدان در باورهاي زردشتي را از طريق بررسي منابع نوشتاري و نيز آثار تصويري به دست آمده از نواحي مختلف جهان ايراني در دوران باستان مورد مطالعه قرار دهد و به اين واسطه شناختي دقيق از ديدگاه هاي ايرانيان باستان نسبت به ايزدان خود و چگونگي به تصوير كشيدن آن ها در آثار هنري به دست دهد. اين هدف با گردآوري مجموعه اي از آثار نوشتاري و تصويري جهان ايراني و مطالعه ي منسجم و نظام مند مفاهيم ديني و شمايل ايزدان ايراني انعكاس يافته در آن ها انجام پذيرفته و بدين ترتيب، بر پايه ي مطالعات كتابخانه اي و به شيوه ي توصيفي-تحليلي صورت گرفته است. بر اساس مطالعات انجام شده، برخي اشارات در منابع نوشتاري و شمايل شمار قابل توجهي از ايزدان ايراني، به ويژه در آثار هنري نواحي شرقي، شناسايي شده و تفاوت هايي اساسي ميان نگرش دو ناحيه ي شرق و غرب جهان ايراني نسبت به مسئله ي انسان انگاري، شمايل نگاري و تنديس سازي از ايزدان به دست آمده است.