بررسي رجز بر اساس الگوي مربع ايدئولوژيك ( مطالعه موردي: رجزهاي داستان رستم و خاقان چين)

در حماسه، رجز ابزاري كلامي در نبردهاست كه دو رقيب در جهت اثبات برتري خويش و تضعيف روحيه حريف و ارعاب او به كار مي گيرند. در اين پژوهش با اين فرض كه مي توان از رجز خوانشي گفتماني داشت، رجزهاي داستان «رستم و خاقان چين» بر اساس الگوي مربع ايدئولوژيك در نظريه ون دايك در تحليل گفتمان انتقادي مورد بررسي قرار گرفت . برآيند پژوهش نشان مي دهد كه در اين داستان فضاي تخاصم به وسيله راهبرد گفتماني قطب بندي بين دو گروه ايرانيان و تورانيان بازنمايي شده است و رجزها را بر اين اساس مي توان گزاره هايي گفتمان مدار دانست كه كنشگر هر قطب بر برتري خويش و ضعف رقيب تاكيد مي كند و همچنين نقاط منفي خويش و وجوه قدرت رقيب را ناديده مي گيرد كه اين ساختار در چارچوب مربع ايدئولوژيك قابل تبيين است. از نظر تحقق ادعاهايي كه دو قطب در رجزها عنوان مي كنند، ادعاي قطب ايراني مبني بر پيروزي و از بين بردن رقيب همواره تحقق مي يابد اما رجزهاي كنشگران توراني علي رغم قدرتمندي آن ها در روبارويي با قطب ايراني مجال تحقق پيدا نمي كند كه اين امر از نظر گفتماني باعث تاكيد بر ايدئولوژي برتري گفتمان ايراني و بازنمايي مثبت آن و همچنين بازنمايي منفي گفتمان غيرايراني با تاكيد بر شكست پذيري آن مي شود.