بررسي نظريۀ «محاكات» و «بازنمايي» در فلسفۀ هنر ارسطو و ابن‌سينا

يكي از قديم ترين و مهم ترين نظريه ها در تحليل هاي فلسفي و تاريخ نقد هنري نظريۀ «محاكات» يا «ميمزيس» است. واژۀ يوناني ميمزيس غالباَ در زبان هاي اروپايي به «imitation» يا همان «تقليد» و «بازنمايي» ترجمه شده و منظور از آن رابطۀ ميان يك نمونۀ اصلي و بازنمايي آن به عنوان تقليد و بازنمايي نمونۀ اصلي مي باشد. حال اين پرسش مطرح است كه از نظر ارسطو و به تبع آن ابن سينا منظور از محاكات در هنر چيست؟ آيا منظور از آن همان تقليد و بازنماييِ صرف از جهان محسوسات است؟ نويسنده در اين مقاله با روش توصيفي- تحليلي به بررسي و واكاوي آراء اين انديشمندان در آثار مختلف پرداخته و تلاش نموده تا تصوير روشني از مفهوم محاكات در هنر را از نظر ايشان ارائه دهد. بنابراين اين مقاله از دو بخش تشكيل شده است: در بخش اول نويسنده با نگاهي اجمالي به مفهوم محاكات در تاريخ فلسفۀ يونان، آن را در فلسفۀ هنر ارسطو مورد دقت و بررسي قرار داده؛ و سپس در بخش دوم به مفهوم محاكات در زيباشناسي ابن سينا پرداخته است. در بخش دوم تلاش شده تا ميزان وام داري ابن سينا از ارسطو و متفكران يونان باستان در اين زمينه مورد توجه قرار گيرد. نتايج اين پژوهش نشان داد ارسطو هنر را به معناي «صناعت»، ابداع كردن و خلق كردن دانسته و آن را مبتني بر عقل و معرفت مي داند. بر اساس اين تعريف هنر پديده اي پوياست كه در آن فرايند ساختن و توليد اثر هنري نتيجۀ بازنمايي ابداعي مي-باشد. بدين ترتيب از نظر ارسطو نمي توان هنر را به بازنمايي و تقليد صرف از جهان محسوس تقليل داد؛ زيرا هنرمند به واسطۀ خلاقيت خويش و با تبعيت از اصول و قواعد زيباشناختي اثري بديع را خلق مي-كند. ابن سينا نيز به تبع ارسطو اثر هنري را ماحصل بازنمايي ابداعي و حسن تاليف مي داند. در واقع ابن سينا با تاكيد بر خيال انگيزي اثر هنري، محاكات را طبع «قوۀ متخيّلۀ» مي داند و مدعي است اين قوه در صور ذخيره شده در قوۀ خيال دخل و تصرف كرده و بدين سان صورت هاي بديعي را خلق مي كند. بدين-ترتيب در محاكات، تصويري بديع بر اساس دريافت و حسي جديد خلق مي شود و با اين كه ريشه در تصورات و مفاهيم ذهني دارد؛ اما غالباً با برداشت و تجربه اي آزاد همراه است.